Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Юрак фаолиятининг рефлекс йўли билан бошқарилиши
Юрак фаолиятини бошқаришда узунчоқ мия билан орқа миядаги марказлардан ташқари, юқорироқдаги бир қанча нерв марказлари ҳам қатнашади. Оралиқ миянинг гипоталамус соҳасига таъсир этилганда юрак қисқаришлари кучаяди ва тезлашади. Миячага ва бош мия ярим шарлари пўстлоғининг мотор ва премотор зоналарига таъсир этилганда ҳам юрак фаолияти ўзгаради.
Юрак фаолияти марказий нерв системасининг санаб ўтилган барча соҳалари иштирокида рефлекс йўли билан бошқарилади. Рефлектор реакциялар юрак қисқаришларини тормозлаши—секинлатиши ҳам сусайтириши (вагал рефлекслар) ва қўзғатиши — тезлатиши ҳам кучайтириши мумкин (симпатик рефлекслар).
Турли рецепторлар таъсирланганда юрак иши рефлекс йўли билан ўзгаради. Томирлар системасининг баъзи қисмларида жойлашган рецепторлар юрак ишининг бошқарилишида алоҳида роль ўйнайди. Улар томирлардаги қон босимининг ўзгаришидан ёки гуморал (химиявий) таъсиротлардан қўзғалади. Шундай рецепторлар тўпланган қисмлар томирларнинг рефлексоген зоналари деб аталади. Уйқу артерияси иккига бўлинадиган соҳа (sinus caroticus) даги рефлексоген зоналарнинг аҳамияти айниқса катта. Марказга интилувчи нервларнинг шу ердаги охирлари таъсирланганда юрак қисқаришлари рефлекс йўли билан секинлашади. Бу нервларнинг охирлари прессорецепторлардан иборат. Булар қайси томирларда жойлашган бўлса, ўша томирлардаги қон бо-симининг кўтарилиши сабабли шу томирларнинг чўзилишидан табиий равишда таъсирланади. Прессорецепторлардан афферент нерв импульслари келиб, адашган нервлар ядроларининг тонусини оширади, бу эса юрак қисқаришларини секинлаштиради. Томирларнинг рефлексоген зонасида босим қанча юқори бўлса, прессорецепторлардан импульслар шунча кўп келади (35-расм).

35-расм. Уртача артериал босим симоб устуни ҳисобида 55 мм (А) ва 135 мм (Б) бўлганда қуённинг каротид синуси рсцепторларидан ке-лаётган якка нерв толасидаги импульсацил (Бронк ва Стелладан).