Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

ТУҚИМА ВА ОРГАНЛАРНИНГ ВЕГЕТАТИВ ИННЕРВАЦИЯСИ
Вегетатив иннервациянинг аҳамияти
Вегетатив нерв системасининг вазифаси периферик органлардаги, шунингдек марказий нерв системасидаги модда алмашинуви, қўзғалувчанлик ва автоматияни бошқаришдан иборат. Вегетатив нерв системаси тўқима ва органларнинг физиологик ҳолатини бошқариб ва ўзгартириб, уларни бутун бир организмнинг шу пайтдаги фаолиятига мослаштиради. Органларнинг ишлаш шароитига қараб, уларга вегетатив нерв системаси тузатувчи ёки ишга туширувчи таъсир кўрсатади. Орган автоматияли бўлиб, узлуксиз ишласа, симпатик ёки парасимпатик нервлар орқали келувчи импульслар эса орган фаолиятини фақат кучайтирса ёки сусайтирса тузатувчи (коррекцияловчи) таъсир кўрсатди, деб айтишади. Орган узлуксиз ишламаса ва унга симпатик ёки парасимпатик нервлап орқали келувчи импульслар органни қўзғатса, бунда вегетатив нерв системаси иилга солувчи таъсир кўрсатди, деб айтишади.


Қўшалоқ вегетатив иннервация
Вегетатив нерв системасидан иннервацияланган органларнинг аксариси шу системанинг икки бўлимига— симпатик ва парасимпатик нерв системасига бўйсунади. Органларга вегетатив нервлар орқали келувчи импульслар таъсирида шу органлар фаолиятининг ўзгариши ҳақидаги маълумотлар қуйидаги жадвалда келтирилган. Симпатик ва парасимпатик бўлимлар кўпгина органларга қарама-карши таъсир кўрсатади, яъни функционал антагонистлар ҳисобланади. Нерв системасининг шу икки бўлими ўртасидаги функционал антагонизм яна шунда кўриладики, улардан бири организм ҳолатини бир йўналишда ўзгартирувчи ички секреция безини иннервациялай олади, иккинчиси эса организм ҳолатини қарама-қарши йўналишда ўзгартирувчи бошқа безни иннервациялайди. Масалан, симпатик нервлар буйрак усти безининг мағиз қаватини иннервациялаб, адреналин чиқишини кучайтирадй ва, шу тариқа, қондаги қандни кўпайтиради, яъни гипергликемияга сабаб бўлади, парасимпатик нервлар (n. vagus) меъда ости безининг Лангерганс оролчаларини иннервациялаб, инсулин чиқишини кучайтиради, бунинг оқибатида эса қондаги қанд камаяди, яъни гипогликемия рўй беради.
Симпатик ва парасимпатик системалар таъсирида организмда рўй берувчи функционалўзгаришлар йиғиндисини анализ қилиш шуни кўрсатадики, симпатик нерв системаси