Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Юрак мускулининг қузгалиши. Ҳар қандай қўзғалувчан тўқима каби, юрак мускул ҳужайраларининг қўзғалишини ҳам қўзғалган қисми билаи қўзғалмаган қисми ўртасида ёки ҳужайра протоплазмаси билан унинг ташқи муҳити ўртасида мавжуд электр потенциаллари фарқининг ўзгаришидан билиш мумкин.
Юракнинг мускул ҳужайралари қўзғалганда электр ҳолатининг ўзгариши сўнгги йилларда ҳужайра ичига киритиладиган микроэлектродлар ёрдамида анализ қилинмоқда. Тинчлик ҳолатида юрак мускули ҳужайраларининг протоплазмаси унинг ташқи юзасига нисбатан манфий зарядли, шу сабабли ҳужайранинг ташқи мембранаси поляризацияланган бўлади. Бу заряд — мембрана потенциали 80—90 мв ни ташкил этади. Қўзғалиш вақтида ҳужайра билан ташқи муҳит ўрта-сидаги потенциаллар фарқининг камайиши бирданига кучайиб кетади. Nа катионлари мембрана орқали ҳужайра ичига ўтгани сабабли протоплазма манфий зарядини йўқотади (айни вақтда ҳужайра мембранаси деполяризацияланади) ва ҳатто 20—30 мг га тенг бўлган мусбат заряд олади. Қўзғалишда иотенциаллар фарқининг ўзгариши, яъни ҳаракат потенциали 100—120 мв ни ташкил этади. Сўнгра ҳужайра аввалги ҳолатига кела бошлайди, яъни мембрана реполяризацияланади: аввалига қўзғалиш оқибатида эришилган потенциаллар фарқи тез камаяди, кейин бироз вақт деярли бир даражада туради, сўнгра мембрана поченциали бошлангич миқдориоча тикланади (14-расм, А).

Электр ҳолатларининг тасвир этилган ўзгаришлари юрак қоринчаларининг мускул ҳужайраларига характерли. Юрак мускулининг бошқа ҳужайраларида ҳаракат потенциалларининг шакли бирмунча фарқ қилиши мумкин (14-расм, Б). Энг катта фарқ ритмни бошқарувчи, автоматияли ҳужайраларда кузатилади. Диастола вақтида уларнинг мембранаси спонтан (бирданига) деполяризацияланади (14-расм, В).

/дд I I I I. ! I -I 1
50 100 150 200 2.50 ЗОО 350 400
Вакт (мсек )
15-расм. Юрак мускули қўзғалувчанлигининг ўзгариши (катод билан таъсирланганда) билан ҳаракат потенциали орасидаги муносабат