Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Икки кўз билан кўриш. Одам бирон нарсани икки кўз билан кўрганда иккала кўз тўр пардасига иккита тасвир тушишига қарамай, икки нарса деган таассурот ҳосил бўлмайди. Икки кўз билан кўрганда барча нарсаларнинг тасвирлари тўр парданинг тегишлича мос ёки идентик қисмларига (223-расмдаги 1, 2, 3 нуқталар) тушади ва одамнинг тасаввурида бу икки тасвир қўшилиб, битта бўлиб қолади. Бир кўзни ён томондан салгина босиб, нега шундай бўлишига бемалол ишониш мумкин; бир кўз ён томондан озгина босилганда тўр пардалардаги мослик бузилганлиги учун нарса кўзга «иккита» бўлиб кўрина бошлайди. Яқиндаги нарсага кўзни конвергенция қилиб қаралса, узоқроқдаги (В) нуқтанинг тасвирлари тегишли нуқталарга ҳеч бир тушолмайди (223-расм). Улар мос бўлмаган, яъни бошқача айтганда диспарат нуқталарга (лотинча disparatus — бўлинган, яккалангансўзидан) тушади, шу сабабли тасвир иккита бўлиб туюлади. Иккита қалам турли масофада кўз олдида ушланиб, яқин ушланганига қаралса, узоқроқ ушлангани иккита бўлиб туюлади. Айнч вақтда чап тасвирни чап кўз, ўнг тасвирни ўнг кўз идрок этади. Бу ҳодиса бир номли диспарация деб аталади. Узоқдаги нарсага қаралса, яқиндаги нарса (A) «иккита» бўлиб туюлади. Бу ҳолда ўнг тасвир чап кўз билан идрок этилади ва аксинча. Бу ҳодиса ҳар хил номли диспарация деб аталади.





223-расм. Икала куз тур пардасидаги идентик ва диспарат нукталарнинг жойлашуви.


Куздан шунингдек кимирлатмай куйилган 2 нуктадан бир хил масофадаги 1 ва3 нукталарнинг тасвирлари тур парданинг идентик жойлашувига тушади.(1,2 ва3) . Бир-биридан турли масофадаги А ва Б нукталарнинг а ва в тасвирилари тур парданинг диспарат кисмига тушади, шу сабабли биз А ваБ нарсаларни кушалок курамиз.
Масофани билишда, бинобарин, чуқурлик, рельефни кўришда диспарация катта роль ўйнайди. Бир номли диспарация билан кўриладиган ҳар қандай нарса турисида одам узи кўриб турган нарсага нисбатан узоқроқ нарса деган таассурот олади. Аксинча, ҳар хил номли диспарация кўпроқ яқинроқ деган таассурот беради.
Рельеф чуқурлигини билиш учун конвергенция билан бир вақтда қисқарадигаи мускул таранглигининг сезилиши ҳам аҳамиятли, аммо масофани идрок қилишнинг асосий сабаби тўр пардадаги тасвирларнинг диспарация йўли билан ажралиб кетишидир.