Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Таъсирот кучининг ортиб бориш тиклиги- Аккомодация ҳодисалари
Нерв ёки мускул таъсирланишининг бўсаға миқдори стимулнинг қанча вақт таъсир этишигагина эмас, балки стимул кучининг ортиб бориш тиклигига ҳам боғлиқ. Таъсирот бўсағаси тўғри бурчак шаклидаги ток зарбларида энг кам миқдорда бўлади, бундай ток зарблари кучининг;максимал даражада тез ошиб бориши билан таърифланади. Тўғри бурчак шаклидаги ток зарблари ўрнига чизиқ ёки экспоненциал равишда ошиб борувчи етимуллар татбиқ этилса, бўсағалар каттароқ бўлиб чиқади, ток кучи қанча секин ошиб борса, бўсағалар ўшанча кўпроқ ошиб боради (125-расм).
Токнинг ошиб бориш тиклиги бир қадар минимал миқдордан пастроқ камайганда ток қайси охирги кучигача оширилмасин, ҳаракат потенциали умуман пайдо бўлмайди. Бунинг сабаби шуки, таъсирот кучи оширилган вақтда тўқимада актив ўзгаришлар рўй бериб улгуради, бу ўзгаришлар эса бўсағани ошириб, қўзғалишнинг келиб чиқишига тўсқинлик қилади.
Қўзғалувчан тўқиманинг секин ошиб борувчи таъсиротга шундай мослашиш ҳодисаси аккомодация
деб аталади. Аккомодация тезлиги қанча юқори бўлса, таъсирловчи кучидан маҳрум бўлмаслик учун стимул ўшанча тик ошиб бориши керак.Қўзғалувчан тўқималарга электр токи таъсир этгандагина эмас_, механик, термик ва бошқа таъсирловчилар қўлланилгаида ҳам аккомодация келиб чиқади. Масалан, нервга таёқча тез урилганда нерв қўзғалади, нервга шундай таёқча секин босилганда эса қўзғалиш келиб чиқмайди. Ажратиб олинган нерв толасини жуда тез оовутиб қўзғатиш мумкин, нерв толаси сскин-аста совутилганда эса қўзғалиш келиб чиқмайди.
Лаборатория шароитида аккомодацияни ўлчаш учун чизиқли ёки экспоненциал тарзда ошиб борувчи токлар қўлланилади (121-расм, 6, в га қаралсин). Таъсир этувчи стимул ток ортиб боришининг қайси минимал тиклигида ҳаракат потенциалини вужудга келтириш қобилиятини ҳали сақлаб тура олса, ўша минимал (энг кам) тиклиги аккомодациянинг тезлик кўрсаткичи ҳисобланади. Ток ошиб боришининг шу минимал тиклиги минимал градиент, ёки критик оғиш деб аталади. Минимал градиент ё абсолют миқдор—мА/сек ёки нисбий бирлик — реобаза/сек ларда ифодаланади. Айни вақтда реобаза тўғрн бурчакли ток билан ўлчаниб, кейин таъсирот кучидан маҳрум бўлмаслик учун токнинг секундига неча реобаза ортиши кераклиги ҳиооблаб чиқилади. Қўзғалувчан турли тўқималарнинг аккомодация тезлиги кенг кўламда ўзгариб туради. Иссиққонли ҳайвонларда ҳаракатлантирувчи нерв толаларининг аккомодация тезлиги ҳаммадан юқори. Сезувчан толалар аккомодация тезлигининг камроқ эканлиги билан таърифланади. Юрак мускули, ичак, сийдик йўллари, меъда (яъни автоматик активликка мойил бўлган барча органлар) даги силлиқ мускулларнинг толаларида аккомодация тезлиги жуда кам.