Е. Б. Бабский, А. А. Зубков, Г. И. Косицкий, Б. И. Ходоров

Меъда секрецияси фазалари
Меъдадан шира чиқиш даврини уч фазага ажратиш расм бўлиб кетган. Овқат ейилгандан сўнг дастлабки вақтда оғиз бўшлиғи ва ҳалқум рецепторларининг таъсирланиш (шартсиз рефлектор таъсирлар), шунингдек овқатнинг ташқи кўриниши ва ҳиди, уни ейишга алоқадор бўлган товушлар билан қўзғалувчи кўз, қулоқ ва бурун рецепторларининг таъсирланиши (шартли рефлектор таъсирлар) га жавобан рўй берувчи рефлекс натижасида меъдага келувчи нерв импульслари мсъда секрециясини қўзғатади. Нерв импульслари ишга туширувчи механизм ролини ўйнайди. Овқат ейиш туфайли меъдадан шира чиқиши меъда секрециясининг биринчи — мураккаб рефлектор фазасини ташкил этади. Бу фазанинг «мураккаб рефлектор» фаза деб аталишига сабаб шуки, бу фазада секрецияни шартли ва шартсиз рефлекслар комплекси вужудга келтиради.
Овқат ҳазм қилинадиган одатдаги шароитда оғиз ва ҳалқум, шунингдек кўз, қулоқ, бурун рецепторлари таъсирланишининг меъда секрециясига рефлектор таъсир кўрсатишига тезда овқатнинг меъдага тушишига боғлиқ бўлган таъсиротлар қўшилади. Овқат, бир томондан, шиллиқ пардага механик таъсир кўрсатади, иккинчи томондан, меъдада қонга сўрилиб гуморал йўл билан меъда секрециясини қўзғатувчи моддаларни ҳосил қилади.
Бу таъсирлар билан шира чиқиши секрециянинг иккинчи — меъдага тааллуқли — нерв-гуморал фазасини ташкил этади.
Меъда ширасида ҳазм бўлган овқат аста-секин ичакка ўтади. Меъда безларини қўзғатувчи баъзи моддалар ингичка ичакда қонга сўрилади. Меъда секрециясининг учинчи — ичакка тааллуқли фазаси шу моддаларнинг гуморал таъсиридан келиб чиқади.
Меъда безлари секрециясининг биринчи — мураккаб рефлектор фазаси. Эзофаготомия қилиниб меъда фистуласи ўрнатилган итлар устида тажриба қилиб, бу фаза меъда безлари секрециясининг бошқа фазаларидан алоҳида ўрганилиши мумкин. Бундай итга берилган овқат қизилўнгачдан тушиб кетиб, меъдага ўтмайди, лекин бундай ёлғондакам боқишдан 5—10 минут кейин меъда шираси чиқа бошлайди.
«Қилтамоқ» бўлган ва шу сабабли меъда фистуласи қўйилиб эзофаготомия қилинган кишилар текширилганда ҳам шунга ўхшаш малумотлар олинган. Бундай кишилар овқат чайнаганда ва ютганда меъдасидан шира чиққан (79-расм).
Елгондан овқаглантиришда овқат оғиз бўшлиғи ва ҳалқум рецепторларига таъсир этиб, меъда шираси рефлекс йўли билан .чиқади. Итнинг бош мия яримшарлари пўстлоғи олиб ташланганда ҳам бу рефлекс сақланиб туради. Бундан, ушбу рефлекс шартсиз рефлексдир деб хулоса чиқариш мумкин.

79расм .меъдага фистула куйилган ва эозофоготомия килинган кишининг меъда безларидан шира чикишини таккослаб курсатилган эгри чизиги.