1.Banuçiçək- Beyrək göbəkkəsməsi; bu nişanlanma süjet boyu səfərəçıxmada ilkin səbəbdir. Həmin görüş isə ov ovlamaq üçün edilən səfərdə öz əksini tapır.
2.Banuçiçəyin- Bayburd hasarının bəyi ilə deyiklənməsi; eposda bu haqda etraflı məlumat verilmir. Baybican bəyin Baybörə bəylə əhd bağlamasından sonra nə üçün kafir bəyi ilə sözləşməsi və qızını ona vermək istəməsi şübhə doğurur. Biz bu haqda yalnız kafir casusun " Nə oturarsan, sultanım, Baybican bəg ol sana verəcəgi qızı Beyrəgə verdi. Bu gecə gərdəgə girür" (4, 72) deməyindən xəbər tuturuq. Bu sövdələşmə isə bəyin Oğuz elinə hərbi səfəri və Beyrəyi əsir alması ilə yekunlaşır.
3.Banuçiçək- Yalançı oğlu Yalançıq xətti. Bu ad edilmə yalan üzərində qurulmuşdur və Beyrəyin vətənə dönməsinin, Oğuza səfərinin əsas səbəbidir. Həmin səfər aşiqin məşuqəyə qovuşmaq üçün etdiyi və müxtəlif sınaqlardan keçdiyi səfərdir.
Üçüncü səfərdə igidin aşığa çevrilməsi, igid-aşıq ikiləşməsi xətti də qabarıqdır. Belə ki, Oğuz elinə gəlib çatan Beyrək ozandan qopuzu alıb ona atını bağışlayır. Burada igidin arxası, dirəyi və ona qəhrəmanlıqda yardımçı olan at ilə ozanın müqəddəs qopuzu qarşılaşdırılır. Bu vəziyyət mifopoetik təfəkkürdə həm ad dəyişmə, həm də status dəyişmədir. Aşiqin məşuqəyə qovuşmaq üçün etdiyi hər hansı bir səfərdə igidin aşığa transformasiyası epik mətnin strukturundan doğan zəruri haldır. Bu tip ikiləşmə, əsasən, məhəbbət dastanlarında identifikasiya olunur. İgid öz sevgilisinə qovuşmaq üçün müəyyən iztirablı günlər keçirər, əksər hallarda qolunun gücü ilə deyil, qopuzun, sazın, sözün gücü ilə düşmənə qalib gələr. Statusunu dəyişərək Oğuz bəyləri tərəfindən tanınmayan Beyrək əbəs yerə "dəli ozan" deyə çağırılmır. Çünki dəli aşiq və igid (arxaik dildə elə dəli) ozan statusunda birləşmişdir. Sonuncu səfər isə Beyrək və Oğuz igidlərinin Bayburd qalası istiqamətində hərbi səfəridir. Lakin burada da Beyrəyin əhd peyman bağladığı kafir qızıyla münasibətindən danışılmır. Boy Beyrəyin evlənməsi ilə yekunlaşır. Demək, evlənmə ritualının baş tutması üçün "ad almaq" kifayət deyildir, hər bir igid öz gücünü müəyyən toqquşmaları əks etdirən hərbi səfərlərdə göstərməlidir və yeni status–ad qazanmalıdır.
Səfər motivi ilə zəngin olan "Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy"da sözügedən motivi şərtləndirən bir sıra detallar vardır. Səfərə çıxmağa ilkin səbəb Uruz bəyin baş kəsib qan axıtmaması, ad qazanmaması və ya başqa sözlə desək, “kişilik statusuna” keçməməsidir. Məlumdur ki, hər bir qəhrəman öz igidliyini, əsasən, səfərlərdə göstərir. Bu səfərlərin hansı sonluqla yekunlaşacağını müəyyən edən detallar sırasında isə səfərəçıxmada olan məqsəd önəmlidir. Məkan baxımından, kosmos və xaos kimi iki qütbə ayrılan Oğuza və düşmən yurduna müəyyən ictimai toqquşmaları özündə əks etdirən bir neçə hərbi səfərlər edilir. İlk səfərdə məqsəd ov ovlamaqdır. Təbii ki, ov ovlamaq özlüyündə müəyyən detalları inikas etdirir. Bu kifayət qədər təhlükəli sayıla bilər. Ümumilikdə, sözügedən boyda edilən səfərləri aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
Do'stlaringiz bilan baham: |