Дядя Горгудун мязар йери щаггында

Ключевые слова: Деде Коркут, эпос «Книга моего деда Коркута», Китай, тюркологи Китая
Oruc Əliyev
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
AMEA Folklor İnstitutu
e-mail: [e-mail]
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” VƏ NAĞILLAR
Özət
Məqalədə “Kitabi-Dədə Qorqud” boyları ilə nağılların oxşar motiv və süjetləri müqayisəli şəkildə təhlil olunur.
Qəhrəmanın möcüzəli doğuluşu nağıllarda mühüm yer tutur. “Kitabi-Dədə Qorqud” qəhrəmanla­rından Buğac, Beyrək, Basat da həmin qəhrəmanlarla bir sırada dayanır. Dədə Qorqudun ad verdiyi bu qəhrəmanlar sirli-sehrlidirlər. Basatla bağlı süjetin nağıl variantında isə Təpəgözü şir südü ilə yoğ­rul­muş qılıncla silahlanan qəhrəman məğlub edə bilir.
Bir sıra nağıllarda qəhrəman qeyri-adi şərtləri yerinə yetirir, çətin sınaqlardan çıxa bilir. Yalnız tələb olunan şərti yerinə yetirə bilənlər istəklərinə yetirlər. Bu sıraya daxil olan nağılların bir qismi toy məra­simi ilə bağlı olur, adaxlının sınanması burada aparıcı yer tutur. “Qanlı qoca oğlu Qanturalı boyu”nun süjeti də bu nağıllarla oxşardır. “Bay­börənin oğlu Bamsı Beyrək boyu”nda isə qəhrəman bir çox nağıllarda olduğu kimi libasını dəyişməklə sınaqlardan keçir. Burada folklor poetikasının mühüm bir cəhəti – müəyyən işləri həyata keçir­mək üçün geyim – libas dəyişmə aktının vacibliyi öz əksini tapmışdır. Qəhrəman məhz libasını dəyişməklə məqsədinə çatır. O, müxtəlif sınaqlarda uydurulmuş ad altında özünü göstərir, həqiqi sifətini giz­lə­dir.
“Kitabi-Dədə Qorqud”un bir neçə boyu isə qardaşlar haqqındakı nağıl süjetləri ilə səsləşir. Bu mövzuda yaranmış nağıllarda kiçik qardaşın igidliyi daha qabarıq şəkildə nəzərə çatdırılır. Kiçik qar­daş igidliyi ilə yanaşı, həm də xeyirxahlığına, mərhə­mətinə, həssaslığına görə də ideallaşdırılır. “Uşun qoca oğlu Səyrək boyu” da kiçik qardaşın igidliyini, böyük qardaşına olan hörmət və məhəbbətini əks etdirən bir boy kimi diqqəti cəlb edir. Belə oxşar motiv və süjetlərin ilkin inam və görüşlərdən qida­landığı qənaətinə gəlinir.