Dunyo tillari tizimida o‘zbek tilining tutgan o‘rni hozirgi kunda yer yuzida o‘n milliarddan ko‘proq

Birinchidan, nutq tovushlari insonning nutq a’zolari harakati natijasida maydonga keladi. Nutq tovushlarining bu tomoni uning talaffuz (fiziologik) belgisi hisoblanadi va u fiziologiya fani bilan uzviy bog‘liqlikda o‘rganiladi.

Ikkinchidan, har qanday tovush havoning tebranishi natijasida hosil bo‘ladi. Shuning uchun ularning hammasi ma’lum sifat belgisiga: balandlik, kuch (yoki tezlik), miqdor (yoki uzunlik) va tembr belgilariga ega bo‘ladi. Tovushlarning bu tomoni akustik tomon deyiladi va u fizika fani bilan aloqada o‘rganiladi.

Uchinchidan, nutq tovushlari ma’lum maqsadda talaffuz etiladi. Tovushlarning ketma-ket talaffuz qilinishidan ma’lum axborot uzatiladi. Demak, tovushlar ma’noli birliklar tarkibida ularni moddiy tomondan shakllantirish va ma’nosini bir-biridan farqlash vazifasini bajaradi. Masalan, soli bilan sholi so‘zlari birinchi tovushlari bilan, sot bilan soch so‘zlari oxirgi tovushlari bilan, sot bilan sut so‘zlari o‘rtasidagi tovushlari bilan farqlanadi. Tovushlarning bunday belgilari vazifaviy belgisi sanaladi va u faqat inson tovushlarigagina xos belgi hisoblanadi.

Demak, yuqorida sanalgan belgilardan birinchisi tabiiy tovushlarga ham, inson tovushlariga ham xos belgi bo‘lsa, ikkinchi va uchinchi belgilar faqat inson tovushlarigagina xosdir.

Shunday qilib, nutq tovushlarining uch tomoni mavjud:

a) akustik;

b) talaffuz (fiziologiya);

d) vazifaviy tomonlari. Har qaysi nutq tovushini tavsif qilishda ana shu uch tomon e’tiborga olinadi.

Nutq tovushi – faqat insonga xos hodisadir. Uch xil xususiyati bor(tilshunoslikka aloqador xususiyat)

1. Ma’no farqlash xususiyati – bu uning asosiy vazifasidir – bir tovush o’rni boshqa tovushga berilsa, so’z va qo’shimcha ma’nosi farqlanishi, ya’ni boshqa so’z va qo’shimcha vujudga kelishi tushiniladi. Bosh – besh – bo’sh; shox – shoh, hol – xol.

2. Ijtimoiy tabiatga ega – nutq tovushi kishilik jamiyati bilan bog’liq ravishda vujudga kelganligi va uning uchun xizmat qilishidadir.

3. Nutq hosil qiladi

Nutq tovushlari nutq a’zolari ishtirokida hosil bo’ladi. Ular quyidagilar: o’pka, tog’aylar, un paychalari, bo’g’iz bo’shlig’i, og’iz bo’shlig’i, burun bo’shlig’i, til, lablar, tishlar. Nutq tovushlarini hosil qilishda tovush paychalari, lablar va til faol ishtirok etadi.

Tovushlar o’pkadan chiqayotgan havoning og’iz bo’shlig’ida to’siqqa uchrashi yoki uchramasligiga ko’ra ikki turli bo’ladi: unli tovushlar va undosh tovushlar

UNLI TOVUSHLAR – o’pkadan chiqayotgan havo og’iz bo’shlig’ida hech qanday to’siqqa uchramay chiqishi natijasida hosil bo’ladigan tovushlardir: ular 6 ta: a,o,e,o’,u,i

Bo’g’izda paydo bo’lib, biror qarshilikka uchramaydigan, sof ovozdan iborat, cho’zilish xususiyatiga ega, urg’u qabul qiladigan tovush unli tovushdir. Unli tovush ikki tomonlama tasnif qilinadi: