Дўстов Ҳ. Б. Коррозиядан ҳимоя қилиш

4.9. Актив ҳолатда металларнинг эриш қонуниятлари 
Актив ҳолат соҳасида металларнинг эриши Е потенциал билан ток 
зичлиги логарифми орасидаги чизиқли боғланиш билан характерланади. 
Металлар эришининг анод реакцияси механизмини ўрганишда шундай 
савол туғилади: металлнинг кристалл панжарадан эритмага ўтиши 
Me = Ме
п
+
+ 
пе

---

79 
реакцияда қатнашадиган барча n валентли электронларнинг бир вақтнинг 
ўзида (бир актда) ажралиши билан боғлиқми ёки бундай ажралиш қатор кетма-
кет, масалан бир электронли қуйидаги босқичлар билан амалга ошадими: 
Me = Ме
+
+ е (4.VI)
Ме
+
= Ме
2+
+ е 
(4.VII)
....................................... 
Me
(n—1)+
= Me
n+
+ e (4.VIII) 
Аниқ айтиш мумкинки, ҳозирги вақтда металларнинг эриш жараёни 
деярли барча ҳолатларда кўп босқичли эканлиги аниқ қайд этилган. 
Бироқ яна бир савол туғилади: босқичларнинг қай бири йиғинди реакция 
тезлигини ифодалайди? Бу саволга жавобни Ме
2+
(яъни, n=2) ионларининг 
ҳосил бўлиши билан кечадиган Ме металлнинг икки босқичли эришида 
кўрсатиш мумкин. Бу жараённи қуйидаги схема орқали ифодалаймиз: 
Me → Ме
+
+ е (4.IX)
Ме
+
→ Ме
2+
+ е (4.X)
Бунда икки ҳол бўлиши мумкин: 
1. (4.IX) босқич ундан кейинги (4.X) босқичга нисбатан секинроқ кечади ва у 
жараённинг йиғинди тезлигини лимитлайди. Биринчи босқич учун Тафел 
тенгламасига асосан анод токининг зичлиги: 
i
a
= k∙exp[βF (Е – E
м
) /RT] 
(4.26)
b коэффициент b = 2,3RT/βF тенгламадан аниқланади (бунда β = 0,5) ва 
ҳисоблашлар кўрсатадики b = 118 мВ (4.4.2 бўлимга қаранг). 
2. Иккинчи ҳолда лимитловчи бисқич (4.X) ҳисобланади. Бу ҳолда (4.IX) 
босқичда ҳосил бўлган Ме
+ 
ионлари, металл сиртида тескари (Ме
+ 
нинг 
металлгача қайтарилиши) жараён бориш имкониятини яратувчи 
концентрация миқдорига етгунча йиғила боради. Бунда металлда 
мувозанат ҳолати вужудга келади: 
Me ↔ Ме
+
+ е 
(4.XI)
Бу мувозанат ҳолатига мос келадиган потенциал қуйидаги тенгламага 
асосан аниқланади: 
Е = Е
м
+ (2,3RT/F) lg
a
Mе
+
, 
(4.27)
бу ерда Е
м 
– (4.XI) реакциянинг мувозанат потенциали. Агар (4.27) 
тенгламадан Е нинг ифодасини (4.20) тенгламага қўйиб, баъзи шакл 
алмаштиришларни бажарсак қуйидаги тенгламани оламиз: 
Е = К' + 
2
3
𝑅𝑇
𝑛𝐹
lg 
i
а
(4.28) 
n = 1 бўлганда доимий R, T, F катталикларнинг қийматларини қўйиб
b = 
2
3
𝑅𝑇
𝑛𝐹
= 
2
3
0,059
≈ 0,04 В (4.29) 
бу ерда К' – константа.
Е билан lg
i
a
нинг тўғри чизиқли боғланишидаги бундай “ностандарт” 
қиялик иккинчи электроннинг оҳиста ажралиши орқали қўш зарядли Ме
2+

---

80 
ионларигача 
икки босқичли механизм билан борадиган 
металл эриши 
электрокимёвий реакцяси
нинг белгиси сифатида хизмат қилиши мумкин.