Dori vositalarining sanoat texnologiyasi

Inson tanasining elektr qarshiligi.Elektr tokidan jarohatlanishda inson tanasining qarshiligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Inson organizmining karshiligi teri karshiligi va ichki organlar karshiliklari yigindisi sifatida olinadi.Teri asosan kuruk va ulik xujayralarning kattik katlamidan tashkil topganligi sababli katta karshilikka ega va umuman inson organizmining karshiligini ifodalaydi. Epiderma dielektrik sifatida ko‘rib chiqilishi mumkin. Inson tanasining umumiy elektrik qarshiligi terining ustki qatlami va uning ahvoli qarshiligining kattaligiga bog‘liq. Organizmning ichki organlarining karshiligi uncha katta emas.
Inson terisining qarshiligi quyidagi asosiy omillarga bog‘liq:
-terining ahvoli (toza, iflos, nam, quruq, butun, shikastlangan);
-elektr tok turi va qo‘yilgan kuchlanish kattaligi;
-tok chastotalari;
-o‘tish davomiyligi;
-asab tizimining umumiy axvoli.
Tananing elektr tokiga qarshiligi Ri 100000 om dan 1000 om gacha qiymatlarda o‘zgaradi. Quruq shikastlanmagan teri uchun Ri = 10000-100000 Om. Terining ustki qismi (qatlami) da (tirnalish, kesilish, yoriqlar) Ri keskin pasayadi va ichki organlar qarshiligiga teng bo‘lib qoladi.
Ri = 600-800 Om. Nam (terlagan) va ifloslangan teri qarshiligi sezilarli darajada pasayadi. Jumladan 30 V kuchlanishga ega elektrodlarni quruq qo‘llar bilan zabt etishda og‘riqli sezgilar kuzatilmaydi, nam teri holatida egilgan barmoqlarni to‘g‘ri tutish mushkul, qo‘l kaftida kuchli og‘riqlar seziladi.
Kislotalar, ishqorlar, suv ta’siri va terlashda inson teri qarshiligi Ri = 1000 Omgacha pasayishi mumkin, teri kesilganda esa hatto 600 Omgacha. Ri doimiyda bo‘lgani kabi, o‘zgaruvchan toklarda qo‘yilgan kuchlanish kattalashuvi bilan tushadi. Bu terining ustki qatlami uzilishi bilan izohlanadi. Inson tanasining ichki qarshiligi 500 - 600 Om dan oshmaydi.
Yo‘l qo‘yiladigan tok
Insonning elektr toki bilan shikastlanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar–inson orqali o‘tadigan tok kattaligi va uning ta’sir davomiyligi.
50-60 Gs sanoat chastotali o‘zgaruvchan tok xuddi shunday kattalikdagi doimiy tokka qaraganda insonni kuchliroq jarohatlaydi.
Insonga 12-15 mA elektrodlardan mustaqil uzilishi mushkul bo‘lgan o‘zgaruvchan tok kattaligi inson hayoti uchun xavfli hisoblanadi.
50-60 Gs chastotali o‘zgaruvchan tok uchun xavfsiz kattalik sifatida 10 mA qabul qilingan. Doimiy tok uchun – 50 mA.
Tokning turi va chastotasi xam ta’sir ko‘rsatishda muxim rol uynaydi. Eng zararli tok 20-100 Gs atrofidagi elektr toki xisoblanadi.
Tokning inson tanasiga ta’sir qilishiga ko‘ra quyidagi tasniflari aniqlangan:
Inson o‘zi orqali o‘tayotgan kam ahamiyatli tok ta’sirini seza boshlaydi:
0,6 – 1,5 mA – o‘zgaruvchan tokda Boshlang‘ich sezuvchan
5 – 7 mA – doimiy tokda tok
10-15 mA f=50 Gs bo‘lganda o‘zgaruvchan toklar Boshlang‘ich qo‘yib
50-80 mA doimiy toklar yubormaydigan toklar
100 mA-5 A o‘zgaruvchan toklar Boshlang‘ich fibrilyasion
300 mA-5 A doimiy toklar toklar
Yo‘l qo‘yiladigan xavfsiz kuchlanishlar.


Baxtsiz hodisalar tahlili shuni ko‘rsatdiki, elektrjarohatlarning aksariyati kuchlanish ostidagi elektr qurilmalarning himoyalanmagan qismlariga tasodifan tegib ketishi natijasida sodir bo‘ladi.


Elektr qurilmadan foydalanilganda va atrof ishlab chiqarish muhitiga qarab (50-60 Gs) sanoat chastotali o‘zgaruvchan tokning 3 ta xavfsiz kuchlanishi o‘rnatilgan:
YUqori xavfsiz binolarda – 65 V.
YUqori xavfli binolarda – 36 V.
O‘ta xavfli binolarda – 12 V.
Ko‘pincha 1000 V gacha kuchlanishli elektr qurilma bilan ish qiluvchi xodimlarning elektrotok bilan shikastlanish holatlari yuz beradi negaki ular bunday kuchlanishni xavfsiz deb hisoblab, himoya vositalaridan asossiz foydalanishadi.
U dan 36 V gachani nisbatan xavfsiz kuchlanish deb hisoblash qabul qilingan.
U = 36 dan 60 V gacha kuyish va teridan og‘riqli qo‘zg‘atishini chaqiradi.
U = 60 dan 100 V gacha jiddiy xavf chegarasi hisoblanadi va katta kuyishlar va nafas hamda yurak falajini hosil qiladi.
100 V dan yuqori kuchlanishli elektrotok inson hayoti uchun xavfli hisoblanadi.
Tok ta’siriga tushib kolish sabablari
Elektr toki ta’siridan jaroxatlanish sabablari kuyidagilar:
1. kuchlanish ostida bulgan elektr tarmoklari yoki elektr utkazgichlarga tegib ketish yoki xavf tugdiruvchi masofaga yakinlashish.
2. elektr kurilmalari asbob uskunalarining ustki metall korpuslari va kopkoklarida elektr utkazgichlarning muxofaza kobiklarini shikastlanishi natijasida elektr kuchlanish xosil bulishi.
3. elektr tokini uchirib remont ishlarini bajarayotgan vaktda tasodifan elektr tokini ulab yuborish.
4. er yuzasiga uzilib tushgan elektr utkazgichi er yuzasi buylab elektr tokini tarkatayotgan tok potensiallari ayirmasi xosil bulgan zonaga bilmay kirib kolish natijasida kadam kuchlanishlar ta’siriga tushib kolish.
5.izolyasiyasi ishdan chiqqan o‘tkazgichlar yoki ochiq tok uzatish qismlarga tekkanda, yoy orqali elektr toki ta’siridan jaroxatlanish mumkin.
Elektr jixozlari bilan ishlaganda xavfsizlik turli texnik va tashkiliy choralar bilan ta’minlanadi. Elektr tokdan ximoyalanishning texnik vositalari jamoa va shaxsiyga bo‘linadi. Asosiy jamoa usullari: tok o‘tkazuvchi qismlar izolyasiyasi va uni doimiy nazorati; to‘siq vositalari o‘rnatish; ogohlantiruvchi signalizatsiya va blokirovka qurilmalari; xavfsizlik belgilari va ogohlantiruvchi plakatlardan foydalanish; kamroq kuchlanishdan foydalananish; erga ulash, nollashtirish, muxofazalovchi o‘chirish.
Elektr tokidan jaroxatlanishning oldini olishga karatilgan asosiy chora-tadbirlar kuyidagilardir:
1) kuchlanish ostida bulgan utkazgichlarni kul etmaydigan kilib bajarish
2) elektr tarmoklarini ayrim joylashtirish
3) elektr kurilmalari korpusida elektr tokining xosil bulishiga karshi chora tadbirlar belgilash. a) kam kuchlanishga ega bo‘lgan elektr manbalaridan foydalanish;
b) ikki qavatli muhofaza qoblari bilan ta’minlash;
v) potensiallarni tenglashtirish;
g) erga ulab muhofazalash;
d) nol simiga ulab muhofazalash;
e) muhofaza o‘chirish qurilmalari.
4) Maxsus elektr muxofazalash sistemalaridan foydalanish
5) Elektr kurilmalarini xavfsiz ishlatishni tashkiliy chora-tadbirlarini kullash.
Kuchlanish ostida bo‘lgan elektr o‘tkazgichlarini qo‘l etmaydigan qilib bajarishda tok o‘tkazgichlarini muhofaza qobiqlari bilan ta’minlash, ularni bo‘y etmaydigan balandliklarga o‘rnatish, shuningdek o‘tkazgichlarni to‘siq vositalari bilan ta’minlash kerak.
Elektr tarmoqlarini ayrim joylashtirish deganda elektr tarmoqlarini o‘zaro transformator yordamida tarmoqlarga bo‘lib yuborish tushuniladi. Buning natijasida ajratilgan tarmoqlar katta muhofaza izolyasiyasi qarshiligiga ega bo‘ladi, shuning uchun o‘tkazgichlarning erga nisbatan sig‘imi kichkina bo‘lganligi xavfsizlikni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Elektroxavfsizlik shartlari tahlili
Elektr tarmoqlari va elektr qurilmalarini 2 guruhga bo‘lish qabul qilinadi:

• 
  1 guruh - 1000 V gacha kuchlanishli
  
• 
  2 guruh - 1000 V dan yuqori kuchlanishli
  

Elektr tarmoqlari tokli quvurlar soni bo‘yicha quyidagilarga bo‘linadi:

• 
  Bir o‘tkazgichli
  
• 
  Ikki o‘tkazgichli
  
• 
  Uch o‘tkazgichli
  
• 
  To‘rt o‘tkazgichli
  

Bir o‘tkazgichli tarmoqda rels yoki er ikkinchi o‘tkazgich sanaladi. Bu sxema bo‘yicha tramvaylar, elektrovozlar, gohida payvandlash qurilmalari ishlaydi.
2 o‘tkazgichli tarmoqlari - doimiy va o‘zgaruvchan tok 1 fazali tarmoqlari.
3 o‘tkazgichli o‘zgaruvchan tok tarmoqlari - izolyasiyalanadi yoki erga tutash neytralli 3-fazali tok tarmoqlari.
4 o‘tkazgichli tarmoqlari - erga tutash neytralli va nolli o‘tkazgichli 3-fazali tok tarmoqlari.`
Elektr qurilmaning statsionar konstruktiv himoya qurilmalari to‘siqlar, blokirovka, signalizatsiya, erga ulab muxofaza qilish, nolga ulab muxofaza qilish va hokazodan iborat.
Statsionar – elektr himoya ko‘chma va olib yuriladigan buyumlar bilan qo‘shimcha qilinadigan himoya vositalari elektr qurilmalarda elektr tokidan talofat ko‘rishdan, elektr yoy va elektromagnit maydon ta’siridan, elektr qurilmalarda ishlayotgan insonlarni himoya qilishga xizmat qiladi.
Izolyasiya qiluvchi shtangalar va kleshlar, elektr o‘lchagich kleshlar va kuchlanish ko‘rsatkichlari, dielektrik rezina buyumlar va izolyasiyalanuvchi qo‘yilmalar, ko‘chma erga tutashma va to‘siqlar, izolyasiyali qo‘lkopli montyorlar asbobi, ogohlantiruvchi plakatlar shular jumlasidan.