7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri

---

7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri
 
Ishlab chiqarishdagi elektr xavfsizligi bo‘yicha me’yoriy talablar bilan 
tanishish. Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligini o‘lchash tajriba 
usullarini o‘zlashtirish.
Elektr toki ta’siri natijasida inson tanasining shikastlanishi elektr jarohat deb 
ataladi. Elektr tokining xatarliligi shuki, inson o‘z sezuvchi organlari bilan, 
kuchlanishni bor-yo‘qligini aniqlamaydi. 
Inson tanasidan o‘tayotgan tok: termik, elektrolitik, biologik ta’sirini va 
mexanik jarohatlanish olishi mumkin. 
Elektr toki ta’siri natijasida tirik to‘qimalarni to‘lqinlantirib mushaklarni keskin 
qisqaririshiga olib keladigan holat elektr zarb deb ataladi. Odamni tok urish holati 
to‘rt darajada baholanadi.(11.1-jaadval). 
I darajada odam hushidan ketmagan holda yiqilib tushish, mushaklarning 
qisqaririshiga olib kelishi; 
II darajada odamning nafas olishi va yurak faoliyatiga ta’sir etilmagan holda 
hushdan ketish; 
III darajada nafas va yurak faoliyatiga ta’sir etilgan holda hushdan ketish; 
IV darajada elektr shok, qon aylanishi va nafas olish to‘xtab, klinik o‘lim yuz 
beradi. 
1.1- jadval 
Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligi 
 
O‘zgaruvchan tok (50 Hz) 
Solishtirma 
hajm 
qarshiligi 
quyidagicha: (Om. sm) 
Teri quruq holatda
2·106 gacha 
Suyaklar 
1·106 dan-2·108 gacha 
Tirik hujayralar 
(3 - 6) ·106 gacha 
Mushaklar 
150 - 300 gacha 
Qon 
100 - 200 gacha 
Tok kuchlanishi oshishi bilan tanani qarshiligi kamayib boradi. Natijada terini 
yorib o‘tadi. Tok kuchi yoki o‘tish muddati oshishi bilan terining qizib borishi va 
tutash joylarining terlashiga olib keladi. Bu terining elektr qarshiligini kamaytiradi. 
Ichki a’zolarning qarshiligi asosan tok kuchlanishiga bog‘liq va 300 - 600 Om 
bo‘ladi. 
Inson tanasining umumiy qarshiligi ham tokning kuchlanishiga bog‘liq, lekin 
chiziqli emas, kuchlanish ko‘payishi bilan umumiy qarshiligi kamayadi va 300 V 
kuchlanishida ichki organlarning qarshiligiga yaqinlashadi: 
З
ҳ
= 
Rh = 2RH + Rh - 
inson tanasining aktiv qarshiligi
, Om; CH ≈ 0,5 - 
inson 
tanasining zichligi,
 F; f - 
tok chastotasi
, Hz
Inson tanasini elektr tokiga ko‘rsatayotgan qarshiligi bir tekis va mo‘tadil 
emas. Shu qarshiliklar bilan hisob-kitob qilish o‘ziga xos qiyinchiliklarga duch 
,
)
2
(
1
2
h
h
h
R
fC
R



---

keladi. Hisob-kitobni osonlashtirish niyatida amaliyotda yetarli aniqlik darajasida 
inson tanasining qarshiligini Rh = 1000 Om deb qabul qilingan. 
Insonni elektr tokidan shikastlanishining asosiy omillariga: tokning turi, inson 
tanasidan o‘tayotgan tokning davom etish muddati, tok o‘tgan yo‘l, tok chastotasi, 
insonni shaxsiy xususiyatlarga bog‘liq. «Diqqat faktori» ham, katta ahamiyatga 
ega. Agar inson elektr tok «urishiga», «tayyor» bo‘lsa, ta’siri kamayadi.