7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri

1.1-rasm. F41021-1M rusumli megaommetr 
1.2-jadval 
Kuchlanish diapazoni, U volt 
100 500 1000 
Qarshilik qiymati, M Om 
Tokning hisoblangan qiymati, 1 mA 
Tokning qiymati, 1 mA 
bunda I - tok kuchi, mA, U – kuchlanish, V, R – qarshilik, Om 
Ishni bajarish vaqtida har bir operator o‘zi uchun sezilarli minimal tok qiymatini aniqlashi 
kerak. 
5 - ilova 
Elektr uskunalarni sinovdan o‘tkazish meyorlari va muddati 
Himoya vositalari Kuchl
anish,
k
V 
vaqt, 
min 
Tok
kuchi,
mA 
Muddati 
Sinov 
davri 
Davriy 
ko‘riklar 
Dielektrik 
rezina 
qo‘lqoplari 
2,5 
1 
2-5 
6 oyda
bir marta 
Ishlatish oldida 
Izolyatsion dastali 
asboblar 
2 
1 
- 
Bir yilda 
bir marta 
Ishlatish oldida 
Dielektrik 
kalishlari 
3,5 
1 
2 
Bir yilda
bir marta 
6 oyda
bir marta 
Rezinali 
gilamchalar 
3,5 
2-3 
см/с 
2 
Ikki yilda bir 
marta 
Bir yilda
bir marta 

---

22
.
0
10
1000
220



h
I
10
20000
30000
1000
220




h
I
Izolyatsion 
nakladkalar 
3,5 
1 
3,5 
Uch yilda
bir marta 
Bir yilda
bir marta 
Kuchlanish 
ko‘rsatkichlari 
10 
1 
1,4-1,7 
Bir yilda
bir marta 
Ishlatish oldida
Izolyatsion 
qisqichlar 
2 
5 
- 
Ikki yilda
bir marta 
Bir yilda
bir marta 
 
Inson organizmiga elektr tokining fiziologik ta’siri hisoblashga oid 
masalalar yechish 
1-masala. 
Inson tanasidan o‘tayotgan tok kuchini hisoblash: r0 bilan rayl 
hisobga olgan hol uchun. 
Berilgan U=220 V; =1000 Om; r0=10 Om; rp=30kOm;
rayl =20 kOm. 
1-holat uchun: 
 
 
 
Bunday tok inson tanasi uchun xavfli. 
 
2-masala.
Inson tanasidan o‘tayotgan tok kuchini hisoblash: r0 bilan rayl 
hisobga olgan hol uchun.
 
 
=0,0043А=4,3мА. 
Bunday tok inson tanasi uchun xavfli. 

 
 
M a s a l a l a r
1. 
Elektr jihozining yerga ulash elektrodi diametri d=30 mm li po‘lat quvurdan 
tayyorlangan va uzunligi 2,5 m ga teng. Elektrod qumloq tuproqqa ko‘milgan. 
Tuproq qarshiligi 200 Om. Elektrodlar sonini aniqlang.
2. Qarshiligi 150 Om ga teng bo‘lgan bo‘z tuproqqa o‘rnatilgan yerga ulash 
qurilmasining umumiy qarshiligini aniqlang. Elektrod burchakli po‘latdan 
tayyorlangan. 
3. Ishchi elektr jihozini ajratishda qo‘shib-ajratkichdagi ochiq elektr simiga 
tegib ketdi. Elektr tarmog‘idagi kuchlanish 380V. Tarmoq neytrali yerga ulangan 
va uning qarshiligi 15 Om ga teng. Ishchining nam xonadagi qarshiligi 2000 Om, 
oyoq kiyimi qarshiligi 300 Om, xona poli qarshiligi 100 Om. Tegib ketish 
kuchlanishini aniqlang.
0
r
R
U
I
h
h


0
r
r
r
R
U
I
об
п
h
h




A

---

4. Elektr qurilmasiga keluvchi elektr simining izolyatsiyasi yoyilgan va 
korpusga tegib qolgan. Elektr tarmog‘ining kuchlanishi 380V. Tarmoq neytrali 
yerga ulangan, qarshiligi 15 Om. Elektr qurilmasining yerga ulash qarshiligi 3,5 
Om. Ishchining qarshiligi 2000 Om. Agar bunday holatda ishchi elektr jihoziga 
tegib ketsa, qanday turdagi jarohat olishi mumkin? 
5. Tuproq qarshiligi 400 Om bo‘lgan holat uchun yerga ulash qurilmasi 
ko‘rsatkichlarini hisoblang. Elektr jihozi dvigatelining quvvati 30 kW. Elektrod 
materiali po‘lat polosa, uzunligi 2 m. 
6. Elektr dvigatelining quvvati 50 kW li elektr agregati yerga ulangan va yerga 
ulash qarshiligi 3 Om ga teng. Elektrod sifatida diametri 50 mm, uzunligi 2 m li 
po‘lat quvur olingan. Ho‘l qumloq tuproq uchun elektrodlar sonini aniqlang. 
Tuproq qarshiligi 250 Om.
7. Elektr jihozini yerga ulash bo‘z tuproqda bajarilgan. Tuproq qarshiligi 150 
Om. Yerga ulashning tuzatish koeffitsiyenti k=1,45. Yerga ulash qurilmasi 
ko‘rsatkichlarini hisoblang. 
8. Yerga ulash qurilmasi qarshiligi 400 Om ga teng, tuproqda o‘rnatilgan, 
tuproq qarshiligining to‘g‘rilash koeffitsiyenti k=1,3. Yerga ulash qurilmasining 
vertikal elektrodlari qarshiligini aniqlang. 
9. Yerga ulash vertikal elektrodlarining qarshiligi 350 Om. Elektrodlar 
orasidagi masofa 2 m. Yerga ulash qurilmasidagi elektrodlarni birlashtiruvchi 
o‘tkazgich qarshiligi va uzunligini aniqlang.
10. Yerga ulash qurilmasi elektrodlari po‘lat armaturadan tayyorlangan. 
Elektrodlar uzunligi 3 m, diametri 20 mm. Qarshiligi 400 Om ga teng tuproq uchun 
yerga ulash qurilmasini hisoblang.
Nazorat savollari 
 
1. Elektr jihozlari nima maqsadda yerga ulanadi yoki nollashtiriladi? 
2. Yerga ulash va nollashtirishning farqi nima? 
3. Sun’iy yoki tabiiy yerga ulash elektrodlarini nima bilan farqlash mumkin? 
4. Elektrodlar qanday materiallardan tayyorlanishi mumkin? Ularni 
birlashtiruvchi o‘tkazgichlarchi? 
5. Yerga ulash sistemasining qarshiligi qanchagacha bo‘lishi kerak? 
6. Elektrodlarning qarshiligi qanday asboblar bilan aniqlanadi? 
7. Elektr jihozlarini yerga ulash qurilmasining holati va qarshiligi qancha 
muddat oralig‘ida tekshirilib turilishi kerak? 
8. Qanday kuchlanishdagi elektr jihozlari yoki uskunalarni yerga ulamaslik 
mumkin? 
9. Inson organizmining elektr tokiga qarshiligi qancha va uning miqdori 
nimalarga bog‘liq? 
10. Yerga ulash qurilmasining to‘la qarshiligi qanday aniqlanadi?