7-mavzu Elektr tokining inson organizmiga fiziologik ta’siri

Elektr tokidan himoya vositalari. 
Elektr - uskunalar bilan ishlaydigan 
ishchilarni elektr jarohatlanishdan, elektr yoyi va elektrmagnit maydonlaridan 
himoyalash uchun elektr himoya vositalari (EHV) qo‘llaniladi (5 - ilova). 
EHV qo‘lda va avtomobilda elitib yuruvchi buyumlar mavjud. Himoyalovchi 
vositalar shartli ravishda uch turga bo‘linadi: izolyatsiyalovchi, to‘suvchi va 
yordamchi. 
Insonni elektr kuchlanish ostida bo‘lgan elektr uskunalarining qismlaridan va 
yerdan izolyatsiyalash uchun xizmat qiladigan vositalar - izolyatsiyalovchi 
vositalar deb ataladi. Unga quyidagi buyumlar kiradi: izolyatsiyalovchi va 
o‘lchovchi shtangalar; vaqtincha yerga ulash qurilmalari; izolyatsiyalovchi va 
elektr o‘lchov qisqichlari; kuchlanish ko‘rsatkichlari; montyorlik asboblarining 
izolyatsiyalangan dastalari; dielektrik qo‘lqoplar; etiklar va kalishlar; rezinali 
gilamchalar va poyandozlar; izolyatsiyalangan narvonlar. 
Izolyatsiyalovchi EHV ikki turga bo‘linadi: asosiy va yordamchi. 
Kuchlanishga ishonchli bardosh beradigan va ular yordamida tok o‘tkazuvchi 
qismlarga tegishiga ruxsat beradigan vositalar asosiy vositalar deb ataladi. 
Ishchilar havfsizligini ta’minlab bera olmaydigan va asosiy EHV bilan birgalikda 
qo‘llaniladigan vositalar-qo‘shimcha vositalar deb ataladi. 
To‘siqli himoya vositalar deb, vaqtincha tok o‘tkazuvchi qismlarni to‘sish 
uchun qo‘llaniladigan vositalarga aytiladi. Bunga olib yuruvchi to‘siqlar 
(sharmalar, qo‘lqoplar, qafaslar) hamda vaqtinchalik yerga ulash qurilmalari kiradi. 
Ularga shartli ravishda ogohlantiruvchi plakatlar ham kiradi. Inson yiqilib 
tushishini oldini olish uchun (himoyalovchi belbog‘lar, ogohlantiruvchi arqonlar) 
va tepaga ko‘tarilish uchun (narvonlar, tirnoqchalar) hamda yorug‘lik, issiqlik, 
mexanika va kimyoviy ta’sirlaridan himoyalanish uchun shahsiy himoya vositalari 
(ko‘zoynak, gaz niqob, maxsus kiyimlar va shunga o‘xshash turli buyumlar) 
qo‘llanib kelinadi. 
Izolyatsiyalovchi EHVga qo‘shimcha, dielektrik kalishlari (etiklar), rezinali 
gilamchalar, poyandozlar va podstavkalar qo‘llaniladi. 
Tajriba qismi 
Elektr toki bilan o‘tqazilgan tajribalar ma’lum xavf bilan bog‘liq. Shuning 
uchun shu xavflarni to‘liq yo‘qotish uchun, asbob va sxemalarni kichik qiymatli 
toklar bilan tajribalar o‘tkazish lozim.
F41021-1M rusumli megaommetr (11.3-rasm) yordamida tajriba o‘tqazuvchi 
elektrodlarni ushlagan holda «qo‘l-qo‘l» yo‘li orqali inson tanasini elektr tokiga 
ko‘rsatayotgan qarshiligi o‘lchaydi. Tajriba o‘tqazuvchi bitta qo‘li bilan (bosh va 
ko‘rsatgich barmoqlari bilan) «0» ushlab, ikkinchsi bilan esa 1,2,3,4,5 
elektrodlarini navbatma-navbat ushlaydi. 

---

Elektrodlar orasida kuchlanish manbai o‘rniga ikki-uch galvano elementlar 
kiritilgan. Har bir element kuchlanishi 1.5-1,5V. 
Mikroampermetr orqali inson organizmidan o‘tayotgan elektr tokining 
qiymatini ko‘rsa bo‘ladi. Olingan qiymatlar 11.2-jadvalga kiritiladi.