Доктори X. А л и у л о в Та ризчи — ф алсаф а фанлари доктори А. А Х м ед о в

меъморчилик
с а н ъ а т к х а м тез т а р а е д и й э та бошлади. Хусусан, Темур 
С а м а р ^ а н д д а Бибихоним, К ^ к с ар о й 
м а с ж и д и , 
Шо^и -
з инда м а ^ б а р ас и н и барп о ^илди.
К е ш ( Ша з ф и са бз )
ш а ^ р и д а
сарой д урил а
бошлади. Б у л а р д а н т аш-
к;арп, укинг д а в р и д а С а м а р к а н д а тр о фи да
B o f h
Ш а м о л ,
Б
ори
 
Д ил к у ш о ,
B
ofh
 
нав, 
B
ofh
 
Чинор 
цурилди. 
Темур 
об одопчилик и ш л а р и г а к а т та эътибор бериб, ку п ри кл ар,
с уг ор к ш иншоотлари, к а рвон с а ройлари, р а б о т л а р i^yp- 
дирдн, к а н а л л а р ^ т ка зд и, ку пл аб ма кт аб ,
Мадраса 
ва 
х он а^оч л ар, ^ а м м о м л а р барпо килди.
XfV— XV а с р л а р д а
С а м а р к а н д ,
Хирот ва 
бошка 
ш а ^ а р л а р д а мус ав ви рл ик м а к т а б и т а р а в д и й этди. М а ъ -
л у м о г л а р г а Кар аг а нд а,
На во ин д а в р и д а
н а^ ц о ш л и к
с а нъ а
п
;
енинг
 
мо^ир у с т а ла р и пайдо 
булди. Хусусан, 
« Ш ар ц Р а ф а э л и » иомнпи олгап, дунёга ма ш^ у р Бе х з о д 
аа 11J.»*, М у з а ф ф лр момлари ал ох ида урнпни тутали.
Бек,юд (14Г)Г>— 1535) Хир<п рас сомчилик м а к та б и
б а д н и /i. услубинннг асосчиспдир. У рас со мл и к са нъ ати ни
юедри бос^ичта кутарди, о д а м л а р
сура тиии чизди, 
т а б и а т м а н з а р а л а р н н и тас ви рл ад и , китоб л ар ни безади.
Унинг илк ас ари « З а ф а р н о м а » китобига солинган р асм- 
л а р б$либ, у н д а X I V асрнинг охирида руй берг ан воке- 
а л а р т ас ви рл ан г ан . У нд а н т а ш ^ а р и , Бе^Зод Хисрав Дех- 
л а в и й н
инр
«Хамса», Саъд и йн и нг «Бустон» а с ар ла р и ни
н а ц ш л а р б ил а н б езаган. З^уеайн 
Б ой ^аро , Хотифий. 
Ж о м и й ва б о ш ^ а л а р н и н г суратини чизган. Б у с у р а т л а р
^озир дунёнинг турли м уз е йл ар и ва кут уб хо иа л ар и да
с а ц л а н м о в д а .
XI V—XV а с р л а р д а х а т т от л ик ва м у ^ о ва с оз л и к сапъ- 
ати ^ а м та р ац ц ий эта бошл ад и. Н а ф и с китоб в а х а т ­
т о тл и к с а н ъ ат и со^а си да янги у сл уб ла р пайдо булди. 
М а с а л а н , Мир Али 
Т аб ри зи й (1330— 1404) на с т ал и^
услубини ихтиро к;илди. Б у услуб «>^атти Хиротий» номи 
б илан а т а л иб , ке йи н ча ли к бутун Я^ин ва Урта Ш а р ^
м а м л а к а т л а р и г а кенг ёйилди.
С а м а р к а н д ва Хиротда х ат т о тл ик
с а нъ ат и ни камо- 
лотга ет ка з г ан ицтидорли ва г^обилиятли хуснихат у с т а ­
л а р и етишиб чи^ди. У л а р о р а с ид а а й ш щ с а , Султоп Але 
М а н ц а д и й , Р а ф и ^ и й т а х а лл у с ин и олг ан Мир Али М а ж -
нун бин К а мо л и д д и и М ах м у д , С а м а р ц а н д л и к ^агтот 
Х у ж а Абдулцодир Р у я и да ( в афот и 1434 йнл ) ,
гот-
127

---

л а р султопи» номини ол г ан Султон Али (1437— 1520) 
на б о ш ^ а л а р а ж р а л и б туради.
XI V— XV а с р л а р д а мус и^а сохаснда уз касбининг 
мохир уст ал ар и б а с т а к о р л ар Абду^одир На йи , Хусайн 
Уднй, Х у ж а Юс уф Андижоний, М а в л о н о Н а ж м и д д и н
К ав ка б ий , Шохцул и Р и ж ж а к и й , Д а р в и ш А ^ м а д К>ону- 
11
ий, Устод Шодий ва б о ш ^ а л а р я ш а б и ж о д э т га н ла р 
Улугбек, Навоий, Ж о м и й
Биноий ка би б уюк м у та фа к -
к и рл а р к уй л а р б а с т а л а г а н л а р .
X I V —XV а с р л а р д а фа н л а р н и нг
куп 
с о ^ а л ар и г а ,
хусусан, тиббиёт риёзиёт, ^ а нд ас а ,
ж у г р о ф и я, фала- 
киёт, тарих, мантик;, а д а б иё т
педагогика,
ф а л с а ф а ,
а х л о^ ш у н о сл и к ва 
бошца 
ф а н л а р г а
к а т т а
эътибор 
берилган. Айни^са, а д а б и ё т ва а д а би ёт шу но сл ик тез 
т а р а кц и й э та бошлади. Ш е ър ия т , назм со^ а си да и жод
цилувчи м а ш^ у р шои рл ар етишиб чи^ди.
С а м а р ^ а н д д а йирик шои рл ар
Д а в л а т ш щ С ам а р -
цандий (1437— 1496) ва Сакк оки й (XV а с р ) , Бисотий 
Самарк;андий, Ж а в ^ а р и й , Х у ж а Сугдий С ам а рц а нд ий ,
М и рз аб ек , Э. Восифий, Ни ёз и йл а р 
и жо д
цил д ила р .
Д а в л а т ш о х С а м а р ^ а н д и й « Та з к ир а т у ш- шуа ро» ( шо и р ­
л а р хацида т а з к и р а ) номли 
ри с олаларнинг ,
Сакк оки й
■-ха I а за л ва ц ас и да л ар н ин г м уа лл и фи ди р.
Х уж а пд да К амол Ху жа ид ий (вафоти 
1402 
йил ) ,
Б а л х д а эса Д у р б е к ( XI V— XV аср) и жо д ^илг ан. Д ур - 
бек «Юсуф ва З у л ай хо » достонини ёзгаи. Ха йд ар Х о ­
р азмий эса (XI V— XV аср) «Махзун у л — асрор («Сир- 
л а р хазинаси») рисоласиии битган. Б у л а р д а н т а ш ^ а р й
у ша д а в р д а И с м а т Бухорий (1365— 1436), }^офиз Хо­
р а з м и й ( XI V—XV ас р) , Я^иний 
(XV а с р ), З^илолий 
( XVacp) , Гадоий (XV ас р) , Атоий ва б о ш ^ а шоир ва 
ё зув ч ил ар яшаб , и ж о д этганла р.
XV 
ас рд а адабиёт, ше ърият, и ж ти мо и й- ф а л са ф ий ва 
ахлокий ф и к р л а р буюк у зб ек шоирн 
ва 
м у т а ф а к к и р и
Алишер На во и й ти мсол и да узининг юкори чутсдисига 
кутарилди.
XV 
асрнинг йирик м у т а ф а к к и р и ф о рс - тожи к шоири 
ва олими Абд урахмо н Ж о м и й
(1414— 1492 й и л л ар )
Хам Урта Осиё м а да ни ят и ва фан и г а у л к а н хисса к,уш- 
гапдир.
Унинг ижод и куп ц ир р ал и булиб, адабиётшунослик,
тилшунослик, ф а л с а ф а ,
та с ав в уф , с а нъ а т нин г
т урли 
со ха ла ри, ше ър и ят ва насрни у з ичига 
1
^амраб олади.
М у т а ф а к к и р бир неча уи ла б йирик а с ар л а р н и н г чунон-
128

---

чи « Н а ф а ц а т
ул-унс, « Л у ж ж а т
ул-асрор», «Рис о ла и
муаммо», «Бахористон», « Ри с ол а н муси^и» ва б ош^а 
а с а р л ар н и ёзади. Унинг 
асосий р и с о л а л а р
тфплами 
уХаф'г ав ранг » 
(«Етти тахт») булиб, у л а р «Ту^фа тул 
а хрор» 
( «Нурон и й ла р т у х ф а с и » ) , « С а б ^ а т у л аб рор » 
(«. Та^водорлар т а с б е х и » ) , «Юсуф ва Зул айхо », «Л а или 
ва Мажнун », «Хи рад и омай и И с ка н да р ий » ( «И с к а нд ар
хпрадномаси») 
«Сил с илатуз- захоб» 
(Олтин 
з а ш ки р)
ва 
« Саломон ва Абсол» к а би ла р
ш у л а р ж у м л а с в д я н -
дир. ■
Ж о м и й уз а с а р л а р н д а умуминсоний ма змун ка сб э т ­
ган и нс он п ар в ар л ик г о я л ар ин и илг ари сурди. У форс- 
т о ж и к ад а б и ё т ини р и в о ж ла н т и р н шг а у л к а н ^исса к$ш- 
ди. А с ар л ар ин и нг бадиийлиги, ма зму нд о р ли г и ва ха л к-
чнллиги учун к у р а ш олиб борди.
Те м у ри й ла р д а в р и д а т и л шун ос л ик к а
хам 
к а тт а
эътибор берн ла бошлади. Ж о м и й ва Н а в о и йд а н ташк4а- 
рн, тил м у а м м о л ар и б нлан ш у ту лл ан га н йирик о ли м л а р
пайдо булди. XV ас рда С а м а р к а н д д а я ш а б и жо д этган 
о л и м л а р ППи Абу Ба к р Лаисмй С а м л р ка н д н н ^ а м д а
11сом|гдд||м 11бро.\пм 1!бп М у х а м м а д
нбм 
Ар а б ш о ^
номларипи келтирши мумкн».
XIV асрнинг иккинчи яр м н д ан б о ш л а б Урта Ос иё да 
ф а л а к и р т ва риёзиёт ф а н л а р и ^ а м ри вож топди. У л у г ­
бек асос солган ф а л а к и ё т м а к та б и у ш а д а в р д а табиий- 
илмий фнкр т а р а ц ц иё т и да мухим роль уйнади.
У лу гб ек ж а х о н м а д а н и я т и в а и лм - фа н и р а в н а ^ и г а
у л к а н з^исса ^ у шг а н буюк 
му т а ф а к к и р д и р .
Улуг б ек 
д а в р и д а 1417— 1420 й и л л а р д а Р ег истонда у л к а н
Мадраса
ку ри б битказилди. Ш у й и л л а р д а Бухоро д а, 1432— 1433 
й и л л а р д а Б и жд ув о н да м а д р а с а л а р бар п о ^илинди. Б у ­
л а р д а н т а ш ^ а р и , Улуг б ек Темур д а в р и д а д у ри л а бошла- 
ган Биби хон нм ма сжи д и, Бури амир м а цб ар а с ин и !\уриб 
б итказди. Б у д а в р д а г и энг иодир ме ъмо рч ил ик с а нъ а-
тининг намун ас и 1429 йил д а б а р по ^ и л ин га н У л у г б е к - 
нинг ф а л а к и ё т рас адхона сидир.
У л у г б ек асос с ол г ан ф а л а к и ё т
м а к т а б и д а н
ж у д а
куп ицтидорли о л и м л а р етишиб ч щ д и .
У л а р Ман сур 
Коший, М а р я м Ч а л а б и й , К о з из о д а
Румий,
Абдуали 
Б и р ж а н д и й , Али Кушчи, Биёсиддин Ж а м ш и д ва бошкл- 
л ар д ир .
Б у д а в р д а тибб иёт илми ^ а м узининг йирик намояп- 
д а л а р и г а эга эди. Самарк.андга келиб и жо д килган, та- 
б оба т илмининг йирик в а к и л л а р и д а н Бурхонудднн на-