Dinamika qatorlari to‘g‘risida tushuncha va ularni tuzish qoidalari

Dinamika qatorlarini yagona asosga keltirish va ulash tartibi

Ko‘rsatkichlar	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
G‘alla ekin maydoni, ga Eski chegarada Yangi chegarada Taqqoslama qator	500 - 600	510 - 612	550 - 660	580 700 700	– 750 750	– 780 780	– 800 800	– 850 850

Bu jadvaldagi 1 va 2-qatorni taqqoslama holga keltirish uchun 2001-yilgi ikkita daraja nisbati asosida maxsus koeffitsiyent aniq­lanadi:

700 : 580 = 1,2

Shundan so‘ng ushbu koeffitsiyent yordamida eski chega­ra­da­­gi g‘alla maydoni yangi chegara uchun mos ravishda taq­qos­la­ma holga keltiriladi:
2002-yil – 500 x 1,2 = 600 ga

2003-yil – 510 x 1,2 = 612 ga

2004-yil – 550 x 1,2 = 660 ga
Natijada yagona taqqoslama qatorga ega bo‘lamiz (jadval­ning 3-qatori).

Dinamika qatorlar o‘zgarishining asosiy tendensiyasini aniq­lash usullaridan biri davrlar oralig‘ini kengaytirish usuli hi­sob­la­nadi. Ayrim hollarda dinamika qatorlar darajalarini dastlab qa­ra­ganda ularning o‘zgarish tendensiyalarini ilg‘ab olish qiyin. Bun­day hollarda dinamika qatorlari bo‘yicha davr oralig‘ini katta­lash­­tirib olish zarur. Masalan, oylik darajani kvartallik daraja bi­lan, kvar­tallik darajani yillik bilan, yillik darajani uch yillik yoki besh yillik darajalar bilan almashtirish lozim. Bunday jarayon davrlar ora­lig‘ini kengaytirish deb yuritiladi. Buni paxta yalpi hosili mi­solida ko‘rib chiqamiz (13-jadval).

13-jadval