Dilnavoz Yusupova

5.1. Mumtoz she’riy janrlar 
Musulmon Sharqi mumtoz adabiyotida she‘riy shakllar asrlar mobaynida sayqallanib, 
ishlanib, muayyan qat‘iy qoliplarga solingan. Ular tarkibiy tuzilishiga ko‗ra baytli va 
bandli she‘r shakllariga ajratiladi. Baytli she‘r shakllarining asosini bayt (arabcha «uy») 
tashkil qiladi. Ularga quyidagi janrlarni kiritish mumkin: fard, muammo, ruboiy, tuyuq, 
g‗azal, qit‘a, mustazod, qasida, lug‗z (chiston), ta‘rix va boshqalar.
Baytli she’r shakllari 
FARD 
(arabcha, «
yakka
»
, 
«
yolg‘iz
») bir baytdangina iborat eng kichik mustaqil she‘r 
shakli hisoblanadi. Fardlar, odatda, turli munosabat bilan yo‗l-yo‗lakay aytilgan she‘rlar 
bo‗lib, ko‗pligi 
mufradot 
(
fardlar
)
deyiladi. Fard 
a-a
yoki 
a-b
tarzida qofiyalanadi. Fard 
bir baytdangina iborat bo‗lsa-da, unda muhim falsafiy-axloqiy masala qalamga olinib, 

---

96 
ixcham poetik xulosa ifodalanadi. Shu ma‘noda fardlar ko‗pincha aforizm xarakteriga ega 
bo‗ladi: 
G‘ofil o‘lma, nazardin itsa adu, 
Sham’ o‘churganda, yel ko‘rinurmu?..
(
Navoiy
)
 
 
Bormi ekin hech nima olamda hijrondin yamon,
Har nekim ondin yamonroqdur, budur ondin yamon.
(
Bobur
)
 
Alisher Navoiyning «Xazoyin ul-maoniy»sida 86 ta fard mavjud bo‗lib, 83 tasi 
qofiyali, uchtasi esa qofiyasizdir. Fardlarning barchasi «Favoyid ul-kibar» devoniga 
kiritilgan.
Turkiy adabiyotda fardning ilk namunasi Xorazmiyning «Muhabbatnoma» asarida 
uchraydi.
Navoiyning fardlarida muayyan hayotiy vaziyatlarda qo‗l keladigan xulosalar o‗ziga 
xos va ta‘sirli ifodalangan: 
Kishi aybing desa, dam urmag‘ilkim, ul erur ko‘zgu, 
Chu ko‘zgu tiyra bo‘ldi, o‘zga aybing zohir aylarmu? 
Fardda payg‗ambarimizning: