Dilnavoz Yusupova

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. ADABIYOT VA ADABIYOTSHUNOSLIK

---

4 
HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT 
«San’at»
so‗zi arabcha bo‗lib, 
«yaratmoq»
ma‘nosini ifodalaydi. Istilohda esa kishi 
kayfiyatiga ta‘sir qiladigan, zavqlantiradigan, ruhni hayratlantirish orqali poklaydigan, 
inson ong-u zakovati, qalbi va hissiyoti hosilasi bo‗lgan ijod mahsuliga san‘at deb 
qaraladi. Chinakam san‘at asari inson botinida kechadigan ruhiy holatlar, tuyg‗ularni 
tasvirlaydi.
San‘at turi sifatida rassomlikni, haykaltaroshlikni, musiqani, adabiyotni, teatr va 
kinoni tushunish mumkin. Rassomlik rang va tasvir, haykaltaroshlik bevosita obrazni 
moddiy ko‗rinishda, musiqa ohang va kuy, teatr va kino ta‘sirchan ijro orqali inson 
hissiyotlarini ifodalab bersa, adabiyot inson ruhiyatida bo‗ladigan o‗zgarishlarni, uning 
tuyg‗ularini so‗z vositasida tasvirlaydigan san‘at turidir. Demak, adabiyotning yakka-yu 
yagona quroli so‗z hisoblanadi.
Ilohiy kitoblarda aytilishicha, so‗z dunyodagi barcha narsalarning asosidir. 
Tangrining 
«Yaral!»
(arabchasi 
«Kun!»
) amri bilan o‗n sakkiz ming olam va undagi 
jamiki narsalar dunyoga keldi. Demak, so‗z olam va undagi narsalardan oldin paydo 
bo‗lgan ekan. Badiiy adabiyot so‗z bilan ish ko‗radigan san‘at turidir. Shuning uchun 
badiiy adabiyot so‗z san‘ati deb yuritiladi.
Badiiy adabiyot san‘atning murakkab va serqirra turidir. Badiiy adabiyotning ilmdan 
tub farqi shundaki, u ma‘naviy haqiqatlarni aks ettiradi, fan esa ilmiy haqiqatlarni 
ifodalaydi. Ilmiy haqiqatning haqiqatligini isbotlash orqali, ma‘naviy haqiqatni esa his 
qilish, tuyish yo‗li bilan anglash mumkin.
Ma‘naviy haqiqatlar inson mavjudligining maqsadini belgilab bersa, ilmiy haqiqatlar 
ana shu maqsadga erishishga xizmat qiladigan vositalarni topadi. Bu holat ko‗rsatadiki, 
inson faoliyatida ma‘naviyat birlamchi ahamiyatga ega, ammo ilmsiz uni shakllantirish 
mumkin emas. Chunki ma‘naviyatsiz fan bo‗lmaganidek, ilmsiz ma‘naviyat ham yo‗qdir. 
Badiiy adabiyot san‘atning nihoyatda qadimiy turidir. Rivoyat qilishlaricha, dunyodagi 
birinchi she’r
ni hazrati Odam Ato o‗g‗li Hobilning o‗ldirilishi munosabati bilan to‗qigan 
ekan.

---

5 
Insonning hayotiga yozuv kirib kelgunga va keng yoyilgunga qadar, badiiy asarlar 
og‗zaki tarzda yaratilgan va iste‘dodli kishilar tufayli og‗izdan og‗izga o‗tib kelgan. 
Yozuv paydo bo‗lgach va savodli kishilar birmuncha ko‗paygach, badiiy asarlar turli 
narsalarga yozila boshlagan va shu bilan insoniyatning o‗lmas mulkiga aylangan.
Qay tarzda yaratilganligi va kishilik xotirasida qaysi shaklda saqlanib qolganligiga 
ko‗ra badiiy adabiyot ikki turga ajratiladi: