Dilnavoz Yusupova

2.2. Topishmoqlar 
 
Barcha xalqlar og‗zaki ijodining eng sevimli, qiziqarli va o‗ziga xos turi 
topishmoqlar hisoblanadi. Topishmoqlar ba‘zan 
«
topmacha
»
, 
«
jumboq
»
, 
«
matal
»
 
deb 
ataladi. Mumtoz adabiyotda topishmoq 
«
chiston
»
deb nomlanib, uning muayyan shartlari 
mavjud. «Chiston» asli forscha so‗z bo‗lib, topishmoq, jumboq ma‘nosini anglatadi. 
Chiston – mumtoz adabiyotning kichik lirik janri va savol-javob shaklida paydo bo‗lgan. 
Undagi narsa-hodisalar majoziy tarzda tasvirlanib, fard, bayt, qit‘a, ruboiy va g‗azal 
shaklida yoziladi. Chiston ko‗proq ma‘rifiy, ijtimoiy-siyosiy mazmunga ega bo‗ladi. 
Adabiyotimiz tarixida ushbu janrning go‗zal namunalarini Alisher Navoiy, Uvaysiy kabi 
shoirlarimiz ijodida uchratishimiz mumkin.
1
Chiston mumtoz adabiyotshunoslikda 
«lug‗z» deb ham yuritiladi.
Topishmoq hammabop ommaviy janrdir. Ularda xalq hayotining barcha qirralari: 
turmush madaniyati, urf-odatlari va boshqa jihatlari, inson va uni o‗rab olgan olam 
o‗xshatishlar, taqqoslashlar, savollar vositasida ifodalanadi. Topishmoqda yashirin ma‘no 
ko‗pincha majoziy shaklda keltiriladi, aniqrog‗i, narsa nomi biron-bir qush, hayvon, 
buyum, o‗simlikka qiyoslangan holda beriladi. Topishmoqni yechmoqchi bo‗lgan kishi 
unda keltirilgan ko‗chma belgilarini xayolida mantiqan solishtiradi va uning hayotdagi 
belgilarga to‗g‗ri kelishiga qarab javobni topadi. Topishmoqni aytilgan vaqtda yecha 
olmagan kishi «jazolanadi». Topishmoqning javobi uchun «shahar» yoki «qishloq» 
beradi.
1
Chiston janri bilan bog‗liq batafsil ma‘lumot «Mumtoz she‘r shakllari» mavzusida beriladi.

---

15 
Topishmoqlar maqollar kabi