Dilnavoz Yusupova

Mulamma’ 
Mulamma’
(arabcha «
yarqiroq, yarqiratilgan
») she‘rni atayin ikki yoki undan 
ortiqroq til so‗zlari asosida yaratish san‘atidir. Ba‘zida u talmi‘ deb ham yuritilgan. Ikki 
tilda yozilgan mulamma‘ «shir-u shakar», uch tilda ifodalangan mulamma‘ «shahd-u 
shakar» deb yuritilgan.
Xiroming ajib-u jamoling bade’,
Kaloming balig‘-u maqoming rafe’.
Uzoringga bermish xating jo‘shish
Tarovat, chu rayhon fasli rabe’...
Sidqiy Xondayliqiyga mansub ushbu g‗azalda 
«bade’, rafe’, rabe’»
kabi so‗zlarning 
arab tilidan olingani mulamma‘ qofiya turini yaratganini ko‗ramiz.
Tardi aks 
Tardi aks
(arabcha «
teskari qilib takrorlash
») – she‘rning birinchi misrasida 
keltirilgan ikki so‗z yoki so‗z birikmalarini keyingi misrada o‗rnini almashtirib 
takrorlashdan iborat san‘at.
Ko‘ngulga bo‘ldi ajoyib balo qaro soching,
Shikasta ko‘ngluma bo‘ldi qaro balo soching.
Boburning ushbu bayti birinchi misrasidagi «balo» so‗zi mustaqil holda «ofat» 
ma‘nosini, «qaro» so‗zi esa sochning sifatini ifodalagan bo‗lsa, ikkinchi misradagi bu ikki 
so‗zning o‗rni almashtirilishi natijasida ularning mazmuni ham o‗zgarib, «qaro» so‗zi 
«balo» so‗zining sifatlovchisiga aylanib, bu so‗zning ma‘nosini yanada kuchaytirgan, har 
ikki so‗z qofiyadosh bo‗lganligi sababli takror zulqofiyatayn san‘atini hosil qilgan.

---

91 
Mukarrar 
Mukarrar
(arabcha «
takror-takror; qayta-qayta, ustma-ust
») san‘atida shoir baytda 
takror-takror keluvchi so‗zni ishlatadi. Takrirdan farqli ravishda, mukarrar so‗zlar orasiga 
chiziqcha qo‗yiladi va takror so‗zning ikkinchisi nutqdagi «xo‗p, juda, rosa» kabi 
kuchaytiruvchi so‗z vazifasini bajaradi.
O‘tarsen o‘ynay-o‘ynay men gadoyi xasta yo‘l uzra,
Qolurmen bir qiyo boqmoq uchun yolbora-yolbora.
(
Alisher Navoiy
)
 
Muhammadniyoz Komil Xorazmiyning:
 
Mango qilma, ey mohi oliyjanob,
Itob-u itob-u itob-u itob –
deb boshlanuvchi g‗azali boshdan oxirigacha aynan mukarrar san‘ati asosida yaratilgan.