|
.......................................SHEVALAR LEKSIKASI BOYICHA MATERIALLAR TOPLASH
69. Shevaga xos tovush ozgarishlariga uchragan sozlar:Vӓrog`, kettϊ, o`qiyopti, kepti, qerga, qaqqa. Eshϊj, teshij, etiy, borouza, kelāuza, kelϊla, bālӓlӓ.70. Shevadagi emotsional sozlar: Uhhu , voybu, ha, oh, uxtiy, vay,
Shevaga oid maqtov sozlari:Pesh nəng yərqъrəgur ͻYəxshъ yъgъtgə y r b lgur ͻ ͻ
Kunъng k p b lgur ͻ ͻͻ ͻ rqəmdə q lgurB y b lgur ͻ ͻͻ ͻ ͻ tə- nəng bəxtъgə s g bolgurJ nъng m n bolgur ͻ ͻ ͻXud y rləqəgur ͻ ͻYəxshъ kunlərnъ korgurJ nъng s g bolgur ͻ ͻͻ ͻ ͻ m nlъk t pgur
Təqdъrъ p rl q bolgur ͻ ͻUz q umr korgur ͻKop yəshəgurolməgur100 gə kъrgurQərgədəy yəshəgurT shdek q tgur ͻ ͻEtəgъngdən kopəygurT vuqdəy həkkəlb yurgur ͻͻ ͻ tdəy ch pъb ketgurShevaga xos bolgan qargish sozlari:Yergə kъrgurYer yutgurͻt tepъb olturgurЪtdəy x r bolgur ͻChum lъdəy ezъlgur ͻY rъlъb olgur ͻR hətsъz otgur ͻYetъm otgurX r bolgur ͻKun korməgur
K rgən kunъng əz bdə otgur ͻ ͻB gъlъb olgur ͻYur lməy q lgur ͻ ͻQolъng sъngurTъlъng təngləyъnggə y pъshgur ͻTъlъng əylənməy q gur ͻT sh chəynəgur ͻT q otgur ͻTъrn qqə z r otgur ͻ ͻXud nъ qəhrъgə yolъqqur ͻYergə mъxlənъb q lgur ͻYəxshъ kun korməgurKozъng chъqqurTъpъrchъləb olgur71. Zid ma'noli (antonimlar) sozlar:Yӓxshi-yāmonBalӓnd-pӓstAchchiq-shirinUzun-pakanaKatta-kichik72. Sheva vakillari nutqida uchraydigan omonimlar:Tuz: 1. Tuzmoq 2. Ovqatga foydalaniladigan mahsulotTüt: 1. Yeydigan meva nomi 2. tutmoq fe`liJut: 1. Yutmoq fe`li, ya`ni biror narsa tomog`idan o`tib ketmoq 2. Yutmoq fe`li, ya`ni o`yinda yutmoq, g`olib bo`lmoq
Kӓrӓm: 1. Poliz ekinlaridan biri 2. Karamlilik, saxovat ko`rsatish āsh: 1. Devordan oshib o`tish 2. Taomlarning biri, ya`ni palov
Gul: 1. O`simlik nomi 2. kasallik nomi73. Mazkur shevada uchragan sinonimlar:Yuz-chehra-oraz-ruxsor-bet-aft-bashara
Chiroyli-go`zal-ko`hli-ko`rkamSemiz-do`mboq-po`mpaloq-baqaloq-bochka-xomsemizShirin-mazali-totli-chuchukOsmon-falak-ko`k-fazo-samo
74. Shevada uchrovchi qarindosh-urugchilik atamalari.Buva-mo`maDada-ayaXola-ammaTog`a-amaki Yanga-checha
Tog`avachcha-xolavachcha-bo`laPochchaOvsinQaynata-qaynanaGuzorda notanish ayollarga “xola”-“xālӓ” ba`zida “yanga”-“jӓηӓ ” deb murojat qilishadi. Notanish erkaklarga esa “tog`a”-“tāγ ӓ ” deb yoki “amaki”-“ ӓmӓkϊ” deb murojat qilish holatlari kuzatiladi .Qishlog`imiz aholisi o`zidan kichik qizlarga erkalab “shirinqiz”-“ ṧϊrϊnqϊz” deb o`zidan kichik ukalarga esa erkalab “og`a —“ “āγӓ ”-deb murojat qilinadi.
Qishlog`imiz aholisi orasida mehr oqibat yoki hurmat yuqoriligidanmi erkalanib, erkalab murojot qilish holatlari ko`p uchraydi.1.Onasini—enӓ,ānӓ,buvӓ,ӓjӓ,ājӓ2.Otasini--ātӓ,dӓdӓ3.Onasini ukasi va akasini “tog`a-tāγӓ ” katta yoshli bo`lsa “ tog`a bova —tāγӓ bāvӓ4.Otaning akasi va ukasini “amaki- āmϊkϊ” ,katta yoshlisi bo`lsa , ”amaki bova — ӓmӓki bāvӓ”
5.Onani opasi va singlisini xola-xālӓ6. Otaning opasi va singlisiniAmma- ӓmmӓ 7.Onaning otasi va onasini Katta aya- kӓttӓ aja Bobo-bāvӓMoma-māmӓ8. Otaning otasi va onasi
Bova-bāvӓBuvijon-buvϊjānKatta aya —kӓttӓ aja
9.Opa- singillarning farzandlari bir- birlarini Opa-āpӓUka-ukӓbula-bolӓ10.aka-ukalarning farzandlari bir-birlarini Opa-āpӓAka-ākӓUka-ukӓ
Opasini eriga esa” pocha -pāč ” agar qarindosh bo`lishmasa qarindosh bo`lishsa oldingidek” Aka, bula-bul deb murojat qilishadi. Akasininng qaylig`ini yanga-jӓngӓ deb murojaat qilish holatlari uchraydi.
75. Sheva vakillari nutqidagi uy-rozgor buyumlarining nomlari.K sa ɔPijalaQošiq ɔvelkaTarelka-picaq
LӓlϊNānpӓrTaxta-o`hlāvChümüchkӓpkirNān idiš
čölpi
XULOSA
........................................................
................................................................
...............................................................
..............................................................
...............(Кириш)
Ф.....................................: ........ .........
Мор.....................................................
Лексика..............................................
Мақолалар:........................................
Men, Mustafayeva Shahlo bu dialektologik amaliyot ishini bajarish davomida Qashqadaryo viloyati Guzotr tumanining bir necha qishloqlarida koplab keksalar bilan suhbatda boldim, ulardan koplab yangiliklarni yigib oldim, bilmaganlarim haqida eshitdim. Kerakli xulosalar oldim. Bu amaliyot ishi tufayli mening ........DIALEKTOLOGIYA faniga bolgan qiziqishim yanada ortdi.
Oylab qarasam, hududimiz haqida bunchalik kop malumot bilmas ekanman. Nuroniylarimizni tinglab dunyoqarashim yanada kengaydi, fikrim boyidi.
Koplab muqaddas qadamjolar, tabarruk joylar, ziyorat maskanlari xususida bilim va konikmalarga ega boldim. U yerlarga borishni, ziyorat qilishni esa dilimga tugib qoydim.
Dialektologik amaliyot davomida Fotima aya, Hidoyat opa , Zebo momo, Suyun amaki va yana koplab insonlar bilan suhbatlashish davomida shevamga oid koplab yangi sozlarni ozim uchun kashf qildim.
Bilamizki, bugungi kunda ozimizga tegishli shevalar anchayin kam qollanilib, tilimizda boshqa hudud shevalari qorishib, sof oz shevamiz esa yoqolib bormoqda, asta- sekinlik bilan yemirilmoqda.
Men amaliyot ishi tufayli kop kishilar bilan suhbatda bolib shunga amin boldimki, bugun sof oz shevamiz faqatgina qariyalarimiz, nuroniylarimiz tillaridagina qolgan. Bu, albatta, yomon, Biz yoshlar, yosh avlod vakillari esa bu shevalarni yanada chuqurroq organib, tanishib chiqib, imkonimiz darajasida shevamizni asrab qolishimiz lozim. Bu masala bugun shu hududda yashayotgan, istiqomat qilayotgan har bir ogil-qizning oldida turgan masuliyatli va sharafli vazifa, menimcha.
Shuningdek, nasib etsa ushbu tadqiqotni yanada boyitib, kengaytirib, shevamizda mavjud bo'lgan so'zlarni qolgan yurtdoshlarimizga ko'rsatish.
(РАСМJ)
Ахборотчилар рўйхати:
Do'stlaringiz bilan baham: |
