Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti ―raqamli iqtisodiyot‖ kafedrasi

5-jadval Ishlab chiqarishning tashkiliy ierarxiyasi har xil bo’g’inlari va turlari uchun

boshqaruvchanlik ko’lami

Ishlab chikarishning darajasi	Donali ishlab chikarish	Ommaviy ishlab chikarish	Sinov tarzida ishlab chikarish
Yuqori bo‘g‘in Quyi bo‘g‘in	4 23	7 48	10 15

Boshqaruvchanlik me‘yorlariga yana bir qator boshqa omillar ham ta‘sir ko‘rsatadilar. Hammadan avval bular ishni bajarish bilan bog‘lik omillar, ya‘ni:

• 
  ishlarning o‘xshashligi;
  
• 
  ishlarning xududiy uzoqlashganligi;
  
• 
  ishlarning murakkabligi.
  

Omillarning yana biri kim rahbarlik qilishi va kimning ustidan rahbarlik qilishga bog‘lik: menejer va uning qo‘li ostidagilarning kasbiy darajasi va shaxsiy xususiyatlari.
Omillarning eng ko‘p sonli guruhi boshqaruvni tashkil qilishga tegishlidir:

• 
  huquqlar va javobgarliklarni boshqalarga topshirishdagi aniqlik darajasi;
  
• 
  maqsadlarni qo‘yilishidagi ravshanlik darajasi;
  
• 
  tashkilotdagi barqarorlik ( o‘zgarishlarning tezligi) darajasi;
  
• 
  ish natijalarini o‘lchashdagi ob‘ektivlik darajasi;
  
• 
  kommunikatsiyalar texnikasi.
  

Tashkiliy tuzilmalarning asosiy parametrlarini ajratish mumkin, ya‘ni:

• 
  boshkaruvning markazlashganlik ( markazlashmaganlik) darajasi;
  
• 
  mehnatni taqsimlanganlik va ixtisoslashganligi darajasi;
  
• 
  deportamentlashtirish va kooperatsiyalash;
  
• 
  har bir darajadagi boshqaruvchanlik ko‘lami;
  
• 
  boshqaruvning shakllantirilganlik darajasi;
  
• 
  boshqaruv bosqichlarining soni;
  
• 
  bo‘g‘inlilik, ya‘ni gorizontal (bir darajada) joylashgan bo‘linmalarning soni;
  
• 
  tizimning murakkabligi darajasi.
  

Tashkiliy tuzilmalarning quyidagi turlari ajratiladi.
Tashkiliy tuzilmalarni qo‘rish uchun tashkilotlarni boshqarish tizimidagi tizimchalar, idoralar va xodimlarning hukmronligi, bo‘ysundirishning vertikal nisbatlarini aks ettiruvchi ierarxiyalik tamoyili muhim ahamiyatga ega.

To’g’ri chiziqli tuzilma tashkilot va har bir bo‘linmaning boshida barcha vakolatlarga ega bo‘lgan va boshqaruvning barcha vazifalarini o‘z qo‘liga jamlagan rahbat turishini ko‘zga tutadi (4.4. rasm). Zanjircha bo‘yicha yuqoridan pastga uzatiladigan uning qarori barcha quyida turuvchi bo‘g‘inlar tomonidan bajarilishi majburiydir. Boshqaruvning ushbu tizimi rahbarlarning ierarxiyasi shunday asosda tashkil qilinadi (masalan, tashkilot direktori, tsex boshlig‘i, master).