Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

7.3-keste

Jeke usınıstıń bahaǵa baylanıslılıǵı

Bir dana qol telefonı appartınıń bahası, dollar	Usınıs etilip atırǵan qol telefonı appartınıń sanı, dana
100	100
200	300
300	500
400	700
500	1000

Keste maǵlıwmatlarınan kórinip turǵanınday, bahanıń artıwına qarap telefon apparatınıń usınısı kóbeygen. Kestedegi maǵlıwmatlardı sızılmaǵa kóshirsek, ol tómendegi formada boladı (7.3-sızılma).


Baha (P)
0 100 300 500 700
Usınıs (S)
7.3-sızılma. Usınıs qıya sızıǵı
Sızılmaǵa muwapıq AE qıya sızıǵı usınıs sızıǵı bolıp, ol A,V,S,D tochkalarınan ótip, bir qansha tik jaǵdayda bolǵan, sebebi usınıs bahaǵa qarap artqan, biraq ol bir qansha tez ózgergen. Bul ózgerislerdi bazar usınısına salıstırıp kórip shıqqanımızda usınıstıń da bahaǵa muwapıq ózgeriwiniń guwası bolamız. Usınıs sızıǵınıń bahaǵa baylanıslı ózgeriwi barlıq bazarlarǵa tán boladı hám usınıs nızamın sáwlelendiredi.

Usınıs nızamı sonday nızam, oǵan muwapıq tovarlar usınısı olardıń bahasına salıstırǵanda tuwrı qatnasta boladı.

Bul nızamǵa muwapıq baha artsa tovarlar kóplep usınıs etiledi, baha páseyse usınıs ta kemeyedi.
Eger qosımsha tovarlardı satıwdan túsken túsim olardı islep shıǵarıw hám bazarǵa keltiriw qárejetlerin qaplamaytuǵın bolsa, bahanıń artıwına qaramay, usınıs kóbeymeydi. Egerde baha páseygen halda óndiris hám satıw qárejetleri jánede kóbirek kemeyse, onda tovardı usınıs etiw kóbeyiwi múmkin. Ayırım isbilermenniń xızmetine tuwrı keletuǵın bul qaǵıyda jámi biznesmenlerdiń xızmetine salıstırǵanda da óz kúshin saqlap qaladı. Sonlıqtan usınıs nızamı bazar usınısına da tán boladı.

2. Usınıs elastikligi. Usınısqa tásir etiwshi faktorlar

Usınıs nızamı usınıstıń elastikliginde muǵdarı boyınsha óz kórinisin tabadı.

Usınıstıń bahaǵa baylanıslı elastikligi usınıstıń bahaǵa salıstırǵanda qanshelli ózgeriwin bildiredi.

Elastiklik bahanıń ózgeriwine juwap retinde usınıs qalay ózgeriwin bildiredi. Elastiklikti (E_k) anıqlaw ushın usınıstıń procent esabında ózgeriwi (S%-supply)

bahanıń procent esabındaǵı ózgeriwine (P%) salıstırıladı. Bunda
Ek 
S %


^P% payda

boladı. Mısal keltiremiz. Aytayıq, 100 grammlı bir pachka chay 5000 sum turadı. ^{Chaydıń bahası 600 sumǵa shıqtı, yaǵnıy 20 % ke ( 600  500} *100  20 ⁾
500
qımbatladı. Bunda 10000 pachka ornına 12500 pachka chaydı usınıs etedi, yaǵnıy

usınıstı 25% ( ^{12500  10000 *100  25} ) kóbeytedi. Bunda E
10000
_k=25:20=1,25.

Demek, E_k>1,0. Bul usınıs bahaǵa salıstırǵanda kóbirek artqanlıǵın bildiredi. Usınıs elastikligi túrli jaǵdayda boladı:

1. 
   Usınıs elastik bolǵanda koefficient 1 den úlken boladı, yaǵnıy E_k>1,0.
   
2. 
   Usınıs elastik emes bolǵanda usınıs bahaǵa salıstırǵanda áste ózgeredi. Mısalı, baha 40 % artsa, usınıs tek 25 % kóbeyedi. Bunda E_k=25:40=0,62, yaǵnıy E_k<1,0.
   
3. 
   Usınıs hám baha birdey dárejede ózgergende birdey elastiklik payda boladı. Mısalı, baha 25 % ózgergende usınıs ta 25 % ózgeredi.
   

Bahanıń ózgeriwine juwap retinde hesh qanday jıljıw bolmaǵanda absolyut elastik emes usınıs bar boladı. Mısalı, baha 500 sum bolǵanda 10000 birlik tovar usınıs etilse, ol 600 sumǵa jetkende de tovar usınısı 10000 birliginshe qala beredi.
Usınıs elastikligin bahadan basqa faktorlar da júzege keltiredi, biraq bulardı usınıs nızamı túsindirmeydi. Bahadan basqa faktorlarǵa tómendegiler kiredi:

1.