Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Talap inflyaciyası. Bunda inflyaciyanı puldıń kópliginen talaptıń artıwın júzege keltiredi, talap artqan jerde bolsa baha qımbatlaydı. Talap inflyaciyası pul emissiyasın júzege keltiredi.

Usınıs inflyaciyası. Bunda resurslar qımbatlap, qárejetler artadı, payda kemeyip, tovarlardı kóbeytiwge umtılıw páseyedi, nátiyjede usınıs talapqa salıstırǵanda qısqarıp baha ósedi. Usınıs inflyaciyasın qárejetler inflyaciyası dep te júrgizedi.

Inflyaciyanı onıń ósiw pátine, yaǵnıy qanshelli tez yamasa áste barıwına qarap ta toparlarǵa ajıratıw múmkin. Inflyaciyanıń ósiw pátin onıń dárejesi belgileydi.
Insannıń keselliginiń belgisi – onıń denesiniń ıssılıǵı (temperaturası). “Kesellikti jasırsań – dene ıssılıǵı áshkara etedi”.

Ekonomikanıń kesellik belgisi – joqarı dárejedegi inflyaciya.

Inflyaciya dárejesi – bul bahalardıń ulıwmalıq ósiwi.
Bunı biliw ushın házirgi bahalar aldıńǵı bahalar menen salıstırıladı. Baha qanshaǵa artqan bolsa, sonsha inflyaciya bolǵan boladı. Sońǵı bahalardan (P ₂) aldıńǵı bahalardı (P₁) ayırıp bahanıń ósimin tabıw hám sol ósimdi aldıńǵı baha dárejesine salıstırıp qansha inflyaciya (inf) bolǵanlıǵın anıqlaw múmkin. Bunda

inf
_ P2  P1 _100
P1


payda boladı. Aytayıq, dáslep ulıwma bahalar 180 birlikti payda

etse, sońǵı bahalar 210 birlikke shekem artqan. Bunda inflyaciya tómendegishe

boladı:
inf
_ 210  180 _{100 }
180
30


180
100  ³⁰⁰  16.66%
18 _.

Inflyaciyanıń tez yamasa áste bolǵanlıǵın biliw ushın aldıńǵı dáwirdegi bahalardıń ósiwi (inf₁) keyingi dáwirdegi ósiw (inf₂) menen salıstırıladı. Eger aldıńǵı úsh jılda inflyaciya 18 procent, keyingi úsh jılda ol 12 procent bolsa, inflyaciyanıń páti páseygen boladı, sebebi 12<18.
Inflyaciyanıń páti bul bahalardıń ósiw páti esaplanadı. Sol tárepi boyınsha inflyaciya úsh túrli boladı:

1.