Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Krizisten shıǵıwda global birge islesiw. Krizistiń global xarakterde bolıwı onnan shıǵıwda mámleketlerdiń biige islesiwin talap etedi. Sol maqsette mámleketler aralıq kelisimler qollanıladı. Mámleketler ózleriniń finans siyasatın muwapıqlastıradı. Rawajlanǵan mámleketlerdiń Oraylıq bankleri óz-ara kelisip, olardan hár biriniń likvidligin AQSh dolları menen támiyinlew ushın aktivlerdi bir - birine satıw boyınsha aukcionlar ótkeredi. Evropa mámleketleri kriziske qarsı ilajlardı ótkeriw ushın JIÓniń 1 procentine teń muǵdarda pul ajıratıp, arnawlı fond shólkemlestirdi. Mámleketler aralıq kelisimge muwapıq finans bazarınıń ulıwmalıq tártip-qaǵıydaları birgelikte islep shıǵıladı. Olarǵa muwapıq finans bazarındaǵı operaciyalar ashıq-aydın, hadallıq penen ámelge asırıladı, olar haqqında haqıyqıy maǵlıwmat beriledi, bul finans bazarın mámleket tárepinen qadaǵalawǵa múmkinshilik beriwi lazım. Mámleketler aralıq kelisimge muwapıq banklerdegi amanat sırın saqlaw sheklenedi, sebebi zárúr bolǵanda bir mámleket puqarasınıń basqa mámlekettiń bankindegi pulın qay jerden hám ne ushın ótkergenligin qadaǵalawǵa alıw tártibi kiritiledi. Bunıń menen finanslıq aldawshılıq jolı menen tabılǵan pul aǵımın sheklew imkaniyatı payda boladı. Dúnyanıń jetekshi mámleketleri finanslıq krizisten shıǵıw ushın xalıq aralıq finans institutlarınıń potencialın arttırıw ilajların kóredi. Olar 2009 -jıl Xalıq aralıq Valyuta fondına beriletuǵın tólemlerdi arttırıp, onıń ulıwma summası 750 mlrd. dollarǵa jetkerildi.
Sonıń esabınan Xalıq aralıq Valyuta fondı Belarus, Ukraina, Islandiya, Vengriya, Serbiya, Italiya, Latviya hám Armeniyaǵa kredit berdi. Jetekshi mámleketlerdiń Oraylıq bankleri kelisken halda uchyot stavkasın, yaǵnıy qayta finanslastırıw stavkasın páseyttirip, ol 2011 -jıldıń aqırına kelip Evropada 0,75 procent, AQShta 0,25 procent, Yaponiyada 0-0,1 procent dárejesinde belgilendi. Bunnan maqset kredit penen real sektordı qollap-quwatlawdan ibarat. Jetekshi mámleketler jer júzlik sawdanı rawajlandırıw ushın 1 trln. dollar muǵdarında pul ajırattı. Krizisten qutılıw ushın defolt qáwpi kúshli mámleketlerge basqálar kredit beredi. Mısalı, 2011-jıl Evropa Awqamı mámleketleri Greciya húkimetine mámleket qarızın qısqartıw ushın 110 mlrd. evro, Ispaniya húkimetine 100 mlrd. evro qarız berdi.

Qadaǵalaw sorawları

1. 
   Ekonomikanıń cikllı rawajlanıwınıń sebeplerin túsindiriń.
   
2. 
   Ekonomikalıq cikldıń fazaların sanań hám hár bir fazanıń belgilerin túsindiriń.
   
3. 
   Ekonomikalıq krizislerdiń mánisin hám sebeplerin táriyipleń.
   
4. 
   Ekonomikalıq cikllardıń tiykarǵı túrlerin táriyipleń hám olardıń áhmiyetli belgilerin kórsetiń.
   
5. 
   Finanslıq krizislerdiń mánisi hám túrleri haqqında túsinik beriń.
   
6. 
   Krizistiń aqıbetleri hám krizisten shıǵıw jolların túsindiriń.
   

20. TEMA. JUMÍS KÚSHI, ONÍŃ BÁNTLILIGI HÁM JUMÍSSÍZLÍQ

1.