Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Ekonomikanıń cikllı rawajlanıwı. Cikl fazaları

Bazar ekonomikasınıń cikllı bolıwı onıń bir kóterilip, bir páseyip turıwı arqalı rawajlanıp barıwı, yaǵnıy onıń ósiwiniń tolqın sıyaqlı kóriniste bolıwına n ibarat.

Bunı biz turmısta gúzetemiz, málim bir mámleket ekonomikası sonsha procent ósti, málim bir mámlekettiń ekonomikası bolsa sonsha procent kemeydi degen xabardı esitemiz. Yamasa málim bir mámlekette krizis jaǵdayı júz berdi, biraq ekonomikada janlanıw gúzetilmekte degen gápti informaciya quralları bizge jetkerip turadı. Ekonomikadaǵı háreket suwdaǵı tolqınnıń bir kóterilip, bir páseyip turıwına megzetiledi. Haqıyqatta ekonomika ósedi, biraq bul kóteriliw, páseyiwi, sońınan jáne kóteriliw kórinisinde boladı. Bunı sızılmada gúzetsek te boladı ( 19.1-sızılma).
Y




X
0

19.1-sızılma. Ekonomikanıń terbelisli háreketi

Sızılmadan sonı kóriw múmkin, ekonomika ósip baradı. Biraq ol tolqınlanıp turadı. A₁, A₂, A₃, A₄ tochkalarında ekonomika kóterilgen. V₁, V₂, V₃, V₄ tochkalarında ol páseygen. Demek, málim dáwir dawamında ekonomikadaǵı terbelisli háreket gúzetiledi.
Bazar mexanizmi geyde úzliksiz, jaqsı islep, geyde qábiletsiz bolıp qalǵanlıqtan ekonomikanıń joqarı ósiwi menen onıń krizis jaǵdayǵa túsip qalıwı da júz beredi. Mine usı jaǵday onıń cikllı ósiwi esaplanadı. Bul ekonomikanıń túrli basqıshlardan ótiwin bildiredi. Olar tómendegilerden ibarat:

1. 
   basqısh. Kóteriliw. Bul janlanıw hám bumdı (pik) óz ishine aladı. Ekonomika dáslep janlanadı, sońınan ol kúshli ósedi. Dáslep ekonomikalıq ósiw jedellesedi. Mısalı, ol jılına 1 -2 procent ósse, sońınan bul 3 -4 procentke shıǵadı hám aqırında ol shoqqıǵa shıqqanda 6 -8 procent óse baslaydı.
   

Ekonomikanıń kóterilip eń joqarı basqıshqa shıǵıwı bum dep ataladı.

Bum jaǵdayında JIÓ islep shıǵarıw turaqlı ósip baradı, bántlilik artadı, payda kóbeyedi, puldıń qádiri turaqlasadı, firmalar hám xalıqtıń amanatı (toplawı) ósedi, turmıs dárejesi artadı. Biraq bunday jaǵday máńgi bolmaydı, onıń ornına waqtı - waqtı menen tómenlew jaǵdayı da kelip turadı.

2.