Dawletmuratov Adilbay Mirzabaevich

Ekonomikalıq sáykeslik (economic proportion) – ekonomikanıń túrli tárepleri hám tarawları ortasında muǵdar hám sapa jaǵınan málim bir sáykesliktiń bolıwı. Bunda teńlik bolıwı shárt emes. Olar sáykes keliwshi saldıstırmalarda (mısalı, 2:3, 5:3, 3:1) bolıwı múmkin.
Ekonomikalıq sáykesliklerdi bul sıyaqlı túrli kórinistegi klassifikaciyalawlar basqa dereklerde de kóplep ushırasadı. Soǵan muwapıq, olardıń barlıǵın ulıwmalastırıp sáykesliktiń tómendegi toparlarınıń quramına kiritiw múmkin.

1. 
   Ulıwma ekonomikalıq sáykeslikler. Bunda milliy dáramattaǵı strukturalıq bólimler: tutınıw fondı hám toplaw fondı ortasındaǵı; ekonomikadaǵı tovar hám xızmetler massası menen pul massası ortasındaǵı; xalıqtıń dáramatları menen qárejetleri ortasındaǵı sáykesliklerdi mısal etip kórsetiw múmkin.
   
2. 
   Tarawlar aralıq sáykeslikler. Milliy ekonomikanıń teńsalmaqlıǵın támiyinlewde tarawlar aralıq sáykeslikler ayrıqsha orın iyeleydi.
   
3. 
   Taraw ishindegi sáykeslikler. Tarawlar aralıq sáykeslik hám milliy óndiris dárejesindegi sáykeslik tarawlar ishindegi sáykeslik arqalı támiyinlenedi.
   
4. 
   Aymaqlıq sáykeslikler. Ekonomikalıq rawajlanıw mámlekettiń ayırım aymaqları ortasındaǵı baylanıslılıqtı da talap etedi.
   
5. 
   Mámleketler aralıq sáykeslikler . Bul sáykeslikti eki jaǵday talap etedi. Birinshiden, dúnyanıń kópshilik mámleketleri xalıq aralıq miynet bóliniwshiligi arqalı bir-biri menen baylanısqan, ekinshiden, usı baylanıslılıq arqalı milliy óndiristiń bir bólegi sırt ellikler tárepinen satıp alınadı yamasa milliy óndiriwshiler óz tutınıwınıń bir bólegin sırttan keltirilgen ónimler esabınan qanaatlandıradı. Bul baylanıslılıq qanshelli úlken bolsa, sap eksporttıń kólemi arqalı makroekonomikalıq sáykeslikke sonshelli kúshli tásir kórsetedi.
   

Qarap shıǵılǵan sáykesliklerge erisiw arqalı milliy óndiristiń teńsalmaqlı rawajlanıwın támiyinlep barıwdan tómendegiler názerde tutıladı:

• 
  mámlekette bar bolǵan ekonomikalıq resurslardan nátiyjeli paydalanǵan halda jámiyettiń mútájliklerin tolıǵıraq qanaatlandırıp barıw;
  
• 
  tolıq bántlilikke erisiw, yaǵnıy miynet etiwge qábiletli bolǵan hám jumıs islewdi qálewshilerdi tolıq hám nátiyjeli jumıs penen támiyinlew;
  
• 
  bahanıń salıstırmalı turaqlılıǵına erisiw hám onı inflyaciya tásirinen azat etiw;
  
• 
  ekonomikanıń bir normada ósip barıwın jeterli dárejede investiciya menen támiyinlew hám aylanıstaǵı pul massasına baylanıstırıp barıw;
  
• 
  eksport hám importtı muwapıqlastırıw tiykarında sırtqı sawda balansınıń belsendiligine erisiw.
  

3. Ózbekstanda ekonomikanıń strukturalıq dúzilisin ózgertiwdegi