Дастурлаш асослари

3. Расмий суҳбат босқичлари. Таъсир эттирувчи мулоқотда НЛДнинг 
аҳамияти 
Расмий суҳбат раҳбар фаолиятидаги энг асосий қуролдир. Расмий суҳбатлар 
орқали турли масалалар, муаммолар, учрашувлар, анжуманларда иштирок этишга 
тѝғри келади. Расмий суҳбатни асосини аввало сѝз бойлиги, нутқ равонлиги ва 
тафаккур теранлиги ташкил этади. 
ОЎзга кисҳини қандай қабул қиламиз ва у бизни қандай қабул қилади? 
Расмий суҳбат турлари ва мақсадлари: 
а) расмий суҳбат қоидалари; 
б) расмий суҳбат мақсадлари. 
Расмий суҳбат босқиcҳлари: 
а) суҳбатни босҳласҳ ва алоқа ѝрнатисҳ; 
б) аҳборот берисҳ ва олисҳ; 
в) ѝз далилларингни билдирисҳ ва ҳамсуҳбатинг далилларини тингласҳ; 
г) диалогни эрисҳилган натижани мустаҳкамласҳ билан якунласҳ. 
Расмий суҳбат босқиcҳлари. Таъсир эттирувcҳи мулоқотда НЛПнинг 
аҳамияти. 
«Бутун олам – театр, унда эркаклар ва аѐллар бари актѐрлардир. Уларнинг 
сахнага кириши ва чиқиши, ҳар бирини бу сахнада бир нечта роллари бор». 
(Шекспир). 
Дарҳақиқат, ҳар биримиз кун давомида қандайдир ролларни бажарамиз. 
Масалан, ота – оналаримизнинг олдида ѐш боламиз, болаларимиз ѐнида отамиз 
онамиз, кѝчада эса қѝшни йѝловчи, корхонамизда эса рахбар ѐки ходиммиз ва
қайси ролда бѝлмасан хам биз атрофдагиларни атрофдагилар эса бизни тахлил
қилиб бахо берадилар ва бундай бахо беришда улар ва биз қуйидаги нарсаларга 
этибор берамиз.
а) шахсни ташқи – жисмоний кѝринишига (жинсига, ѐшига, баланд 
пастлигига, осғин тѝлиқлигига, юз рангига ва хоказо); 

---

88 
б) ифодали хулқ-атфорига (юз мимикасига, қадам ташлашига, умумий
туришига, овозига, нутқига ва хоказо); 
в) ташқи кѝриниш ва кийим - кечагига (турмагига, кийим – кечагига ва
кийимининг тафсилотларига, поябзали, кѝлидаги предметларга, галастуги,
ручкаси ва хоказо); 
г) ундан келаѐтган хушбѝй хидига. 
Мазкур барча белгилар визуал, аудиал, тактил, олфактор қабул қилинади. 
ЁДДА ТУТ! Учрашувга боришдан олдин айнан юқорида кѝрсатилган 
нарсаларга эътибор бер. Бирон бири сухбатдошинга ѐқмаса, уни ѝзига ижобий 
жалб этмаса сухбатни самараси йѝқолади. Хар қандай расмий сухбат ѝзини аниқ
мақсадига вақт жараѐнига ва ѝтказилиш жойига эга бѝлади. Расмий сухбат 
рахбарнинг кабинетида, уйда ѐки кѝчада, бирон бир ташкилотда, кун давомида 
бѝлиши мумкин. Расмий сухбатда сухбатдошлар қуйидаги ѐки шунга ѝхшаш 
бѝлган муаммоларни ечиши мумкин. 
а) қандайдир конкрет, шахсий, шахслараро, ишлаб чиқаришга оид бѝлган 
муаммоларни эчишдир; 
б) хатти-харакатларни, мақсадларни, ниятларни бир хилликка келтириш; 
г) бирон бир аниқ моддий ѐки маънавий мадад олмиш; 
Шундай қилиб расмий сухбат шахслараро мақсадга эга бѝлган мулоқотдир. 
Расмий сухбат давомида шахслар хилма-хил фикрга эга бѝлиши мумкин, хар хил 
ижтимоий статус жинс вакиллари бѝлиши мумкин ва бундай фарқлар сухбатга ѝз 
таъсирини ѝтказади.
ЁДДА ТУТ! Расмий сухбат жараѐни қисқа, конструктив, дескруктив,
самарали ѐки носамарали бѝлиши мумкин. Самарали бѝлиши учун уни қонун
қоидаларига асосланиб ва энг мухими этапларига этибор бериш лозимдир. 
Шахслараро муносабат ва мулоқотларни тадқиқотчилари сухбатнинг самарасини 
ошириш учун қуйидаги қоидаларни расмий ва норасмий сухбатда ишлатишни 
тавсия этадилар. Булар қуйидагилардир: 
кѝриб чиқинг, қанчалик мақсадни конкрет қатъий белгилаб олсангиз шунчалик 
сиз сухбатни оптимал олиб бориш вариантини ишлаб чиқасиз.
Бунинг учун мақсадни белгилашдан олдин барча маълумотларга эга бѝлинг. 
Сухбатдошингиз шахсий ва ижтимоий хаѐти хақида, ечмоқчи бѝлган
масалаларингни ижтимоий-иқтисодий холати тѝғрисида ва хоказо. Бежиз 
айтмаганлар ―Кимки маълумотга эга бѝлса, у дунѐга эгадир.‖
й ѐки норасмий сухбатни аниқ режасини, унга ажратган 
вақтингизни босқичма – босқич белгилаб олинг.
учун қулай бѝлган вақтни бир неча кун аввал белгилаб олинг. Вақт жихатдан 
чѝзилиб кетган сухбат, сухбатдошларни асосий масалани ечишдан четлатиб
қѝяди. 
Вақтни 
белгилаѐтганингизда 
ѝзингизнинг 
фикрингизни 
изхор 
қилишингизни, сухбатдошингизни фикрини эшитиб тахлил қилишингизни 
хисобга олинг. Расмий сухбат пайтидаги хар қандай психо эмоционал холат 

---

89 
(хурсандчилик, нафрат, зарда, менсимаслик) инсоннинг вақт сезишини адаштириб 
қѝяди. Шунинг учун ѐдда тутунг: 
а) агарда сухбатдан олдин кимки сизни ѐки сухбатдошингизни кайфиятини бузган 
бѝлса, учрашувни бошқа кунга ѝтказинг; 
б) учрашувни иложи борича куннинг биринчи ярмига белгилаб олинг, чунки 
куннинг иккинчи ярмида тахлил қилиш, тушуниш жараѐни сусайиб қолади;
в) расмий мухим сухбат учун хафтанинг энг кунлари сешанба, чоршанба ва 
пайшанба. 
Мутахассислар бундан ташқари жуда кѝп қоидаларни ишлаб чиқаришган.