Darsning maqsadi. Ta`limiy-Bugungi barkamol avlod barcha bilimlar qatdri dunyo xalqlari dinlaridan ham xabardorbo'lmog'i lozim. Siz «Dunyo dinlari tarixi»

II.Uy vazifasini takrorlash.

1. Tarix fanidan milliy va jahon dinlarining qanday paydo bo‘lganligi haqida ma’lumot to‘plang.
2 Animizm, totemizm, fetishizm, shomonlik, sehrgarlik kabi dastlabki diniy tasavvurlar o‘rtasida qanday umumiylik bor? Ularning bugungi
kundagi ko‘rinishlari haqida ma’lumot bering.
3. Ilk diniy tasavvurlarning bugungi kundagi ko‘rinishlari haqida ko‘rgazmali slayd tayyorlang


III.Yangi mavzu ba`yoni. DIN TARIXIDAN Yahudiylik dunyodagi eng qadimiy dinlardan biri bo‘lib, taxminan, miloddan avvalgi 2-mingyillikda Yaqin Sharqda paydo bo‘lgan. U faqat yahudiy xalqiga xos millat dini hisoblanadi. Abu Rayhon Beruniy o‘zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida yahudiylar nomi somiy tillardagi «hoda», ya’ni «tav ba qilmoq, tavba qilganlar» so‘zidan kelib chiqqan, degan fikrlar mavjud ekanini aytib o‘tgan. Keng tarqalgan fikrga ko‘ra esa, «yahudiy» so‘zi Ya’qub payg‘ambarning o‘g‘li Yahudo nomidan olingan.Yahudiy xalqining yana bir nomi Banu Isroildir. «Isroil» so‘zi Ya’qub payg‘ambarning ikkinchi nomi bo‘lib, «banu»-bolalar deb tarjima qilinadi. Demak, Banu Isroil nomi «Isroil avlodlari» ma’nosini beradi. Rivoyatlarga ko‘ra, Ya’qub payg‘ambarning 12 o‘g‘li bo‘lib, ularning to‘rtinchisi Yahudo edi. 12 o‘g‘ildan keyinchalik 12 ta qabila tarqaldi. Yahudo avlodlari bo‘lgan yahudiylar boshqa qabilalarni o‘zlariga bo‘ysundirdilar. Shundan so‘ng bu qabilalarning barchasi «yahudiy» deb atala boshladi. Yahudiy xalqiga nisbatan «yevrey» so‘zi ham ishlatiladi. Bu qadimiy somiy tillaridagi «ibriy» so‘zining o‘zgargan shaklidir. Arab manbalarida bu so‘z «abara, ya’buru» — «kechib o‘tmoq» fe’lidan kelib chiqqan, deb hisoblanadi. Mazkur din manbalariga ko‘ra, ilk yahudiy qabilalari Mesopotamiyada yashagan edilar. Ular miloddan avvalgi XV asrlarda Ibrohim payg‘ambar boshchiligida Dajla va Furot daryolaridan kechib o‘tganlar. Tavrot, Injil va Qur’onda xabar berilishicha, Ibrohim payg‘ambarning nabirasi bo‘lgan Ya’qubning o‘n birinchi o‘g‘li Yusuf edi. Yusuf va uning akalari o‘rtasidagi munosabatlar sababli Banu Isroil qavmi Misrga ko‘chib kelgan. Ular ancha vaqt Misr yerlarida yashaganlar. Keyinchalik Misr fir’avni Banu Isroil qavmiga zulm qilgach, Muso payg‘ambar boshchiligida bu xalq yana Kan’on (Falastin) yerlariga qaytdi. Miloddan avvalgi 722-yilda Isroil podshohligi Ossuriya tomonidan, 586-yilda esa Bobil davlati tomonidan bosib olingach, yahudiy xalqining bir qismi o‘lkadan haydab chiqarildi. Tanaxbirlamchi manba bo‘lib, u Tavrot (Tora), Payg‘ambarlar (Neviim) va Kitoblar (Xetuvim) deb ataluvchi uch bo‘limdan iborat.Talmud (ibroniycha — «o‘rganish») Tavrotning sharhi sifatida e’tirof etiladi. MARKAZIY OSIYOGA YAHUDIYLIK DININING KIRIB KELISHI VA RIVOJLANISHI Miloddan avvalgi VIII asrlarda ba’zi yahudiylar Isroilni tark etib, Misr, Eron kabi o‘lkalardan boshpana topdilar. Markaziy Osiyoga yahudiylar So‘g‘diyona davlati davrida, ya’ni miloddan avvalgi II asrda kirib kelganlar. Ular Eron orqali Marvga kelib, u yerdan Buxoro, Samarqand, Shahrisabz va boshqa shaharlarga tarqaldilar. Tadqiqotchilar ularning bu yerga ko‘chib kelib, joylashishlarini «Buyuk Ipak yo‘li» faoliyati bilan bog‘laydilar. Yahudiylarning bo‘yoqchilik bo‘yicha mutaxassis bo‘lganlari ularning xomashyo manbalariga yaqinroq mintaqalarga o‘rnashishlariga sabab bo‘lgan. Markaziy Osiyoda milodiy IX–X asrlarda yahudiy jamoalari ko‘p sonli va erkin bo‘lganlar. Ulardan faqat urushga yaroqli bo‘lgan erkaklargina jizya solig‘ini to‘laganlar. Yig‘ilgan soliqlarning faqat yarmi davlat xazinasiga topshirilgan, qolgan qismi esa jamoa boshlig‘i ixtiyorida qolgan. Yahudiylarning Markaziy Osiyoda yashaganliklariga guvohlik beruvchi arxeologik topilmalar ilk bor tadqiqotchi tomonidan 1954-yili Turkmanistonning Marv va Bayramali shaharlaridan topilgan. Bular qadim gi sinagoga qoldiqlari, yahudiy yozuvida yozilgan sopol buyumlardir. Topilmalar Yunon-Baqtriya va Parfiya davlatlari hukmronlik qilgan miloddan avvalgi II – milodiy I asrlarga tegishli bo‘lgan.IX–X asrlarda Markaziy Osiyoda karaimlar deb atala digan yahudiy sektasi paydo bo‘ladi. Bu oqim tarafdorlari faqat Torani (Tavrotni) tan olar, Talmudni esa inkor qilar edilar. Ular mahalliy yahudiylarni kashrut (ruxsat etilgan ovqatlarnigina ye yish) qoidasini buzish, yerli aholi bilan aralashib ketish va yahudiy dinini bid’atlar bilan buzishda ayblay boshladilar.