Dars ishlanma 10 Bosh mavzu: 4-bob favqulodda vaziyatlar sodir bo’lganda aholini muhofaza qilishning asosiy tadbirlari

5. Uyga vazifa: Uy vazifasini e’lon qilish va tushuntirish.

Dars ishlanma 13


Bosh mavzu: 4.3. Aholini muhofaza qilishning muhandislik vositalari (pana joylar)
Darsning maqsadi: 1. Tarbiyaviy: Uquvchilarni vatanga muhabbat va saodat ruhida tarbiyalash.
2. Ta’limiy: Uquvchilarda xarbiy xizmatga oid boshlang’ich kunikmalarni shakillantirish.
3. Rivojlantiruvchi maqsad: Olgan bilim va kunikmalardan zarur holatlarda o’z o’rnida samarali foydalanish.
Kerakli jihoz: ________________________________________________________________________________________
Dars o’tish joyi: ________________________________________________________________________________________


Dars jarayoni: 1. Tashkiliy qism: salomlashish, davomat va o’quvchilarni darsga tayyorgarligini tekshirish. Darsga qatnashmayotgan o’quvchilarni sinf jurnaliga qayt etish.
2. uy vazifasini surash: o’tilgan mavzu yuzasidan o’quvchilar bilimini savol javob, mini test orqali sinash va faol qatnashgan o’quvchilarni baholash, bahlarni jurnalga quyish.
3. Yangi mavzu bayoni:

Aholini radiatsiyadan muhofazalash uchun turli xildagi inshootlar mavjud. Muhofaza inshootlari aholini muhofazalovchi ishonchli vositadir. Bu inshootlar aholini turli favqulodda vaziyatlardan hamda ommaviy qirg’in qurollarining ta’sir etish omillaridan saqlaydigan

boshpana hisoblanadi.
Muhofazalovchi inshootlar muhofazalash xususiyatiga ko’ra, pana va radiatsiyaga qarshi pana joylarga bo’linadi. Bunday inshootlar quyidagi xususiyatlardan kelib chiqqan holda quriladi:
1. Yo’nalishga ko’ra - fuqarolarni saqlashga, boshqaruv tizimlarini joylashtirishga mo’ljallangan.
2. Joylashgan o’rniga ko’ra - alohida joylashgan (metropolitenlar va tog’-kon qurilishlari).
3. Qurilish muddatiga ko’ra - boshpana RSB (radiatsiyadan saqlovchi
boshpana) va oddiy boshpanalar.
Pana joylar - bu maxsus inshoot bo’lib, u yashiringan odamlarni yadroviy portlashdan, zaharlovchi moddalardan, bakterial vositalardan, shuningdek, yuqori harorat, yong’in paytida zaharli gazlardan muhofaza qiladi (17-rasmda pana joy rejasi ko’rsatilgan).
Boshpanalar odamlarni qabul qilish soniga qarab besh guruhga bo’linadi. Kichik hajmdagi boshpana 150-300 odamni, o’rtacha boshpana 360-600, katta boshpana esa 600 dan ko’p odamni qabul qiladi.

Pana joylar asosiy va yordamchi binolardan iborat. Asosiy binoda yashirinuvchilarni joylashtirish joyi va ikki yoki uch qavatli so’ri mavjud. Ikkinchi yordamchi binoda sanitariya tarmog’i, havoni tozalab almashtirib beruvchi kamera va sig’imi katta inshootlarda tibbiyot xonasi, oziq-ovqat saqlanadigan ombor, artezian quduq va dizelli elektr stansiyasi uchun xona mavjud.

Saqlanuvchi joyda, qoidaga muvofiq, kamida ikkita kirib-chiqish eshiklari, kichik pana joylarda kirish va avariya vaqtida chiqadigan eshiklar bo’ladi.
Ofat yuz berganda, qo’shimcha eshiklardan narvon bilan yoki shunday ko’chaga chiqish mumkin. Halokat paytida eshiklardan yerosti yo’llari orqali shaxtaga chiqiladi. Ko’p o’rinli (300 dan ortiq odam) inshootlarda quriladigan eshiklarning bittasiga shluzli dahliz, zararlangan havodan muhofaza qilinadigan sirtqi va ichki shamol kirmaydigan eshiklar bilan jihozlanadi.
Havo tozalash tizimi havoni changlardan tozalovchi va havoni tozalab almashtiruvchi tartibda ishlaydi. Pana joyning energiya, suv isitish, kanalizatsiya tarmoqlari tashqi tarmoqqa ulangan. Ular shikastlanganda pana joylar ko’chirma elektr fonarlar, suv zaxiralari, chiqindilar uchun idishlar bilan ta’minlangan.


Bulardan tashqari, tekshirish va nazorat qilish majmuyi, muhofaza kiyimlari, yong’inni o’chiruvchi moslama tayyor holatda saqlanadi.
Aholi pana joylarga joylashganda u yerda quyidagilar taqiqlanadi:
- zaharlovchi moddalarning dog’i, izlari mavjud kiyimlar bilan kirish;
- radioaktiv zaharlanish sodir bo’lganda zaharlangan kiyim bilan kirish;
- poyabzaldagi chang va loy, qor bilan kirish;
- chekish, to’polon qilish;
- ruxsatsiz kerosinli lampalarni yoqish;
- sham, tez alangalanuvchi moddalardan foydalanish;
- hayvonlarni olib kirish;
- yosh bolali onalar, kasallar alohida ajratilgan joylarga joylashtiriladi.


4. Yangi mavzuni mustahkamlash: yangi mavzu yuzasidan o’quvchilarning o’zlashtirish darajasini tezkor savollar orqali mustahkamlash, o’quvchilar tomonidan berilgan savollarga javob berish, “aqliy hujum”, “klaster” usullari yordamida mavzuni hulosalash. Faol o’quvchilarni baholash.
5. Uyga vazifa: Uy vazifasini e’lon qilish va tushuntirish.

Sinfi	11
Sana

Dars ishlanma 14