Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Лавлаги бургаси
Chaetocnema breviuscula Fald.
Зарари. Лавлаги бургаси шикастлаган ёш лавлаги майсалари кўпинча батамом қуриб қолади; аммо катталашиб бақувват бўлиб қолган ўсимликлар қуримаса ҳам, лекин ўсишдан орқада қолади. Лавлаги бургасининг кўплаб барг ширасини сўриши илдиздаги қанд миқдорини камайтириб юборади.
Тарқалиши. Бу зараркунанда Марказий Осиёда, Қозоғистонда, Россиянинг Европа қисмининг жанубида, Кавказ ортида, Эронда, Туркияда ва Кичик Осиёда учрайди.
Таърифи. Бурганинг буйи 1,5—2,2 мм; танаси тухум шаклида, кейинги оёғи сакрайдиган; орқасининг олди қисми йирик нуқтасиз, қанотустлигида узунасига қатор-қатор жойлашган чуқурчалар бор. Орқасининг олдинги қисмининг кенглиги шу орқа бўйидан сал каттароқ. Лавлаги бургаси устдан қараганда тўқ-яшил, ялтироқ, остидан—қора бўлиб кўринади. Мўйловларининг таги, болдир ва панжалари сарғиш-жигар ранг тусда. Тухуми тахминан 0,6 мм катталикда, чўзиқ-овал шаклда, оч сариқ тусда бўлади. Личинкасининг бўйи 4,4 мм гача, оқ рангда, боши ва оёқлари қўнғир-сариқ тусда, сўнгги сегментида иккита қисқа, юқорига қайрилган тикани бўлади.
Ҳаёт кечириши. Лавлаги бургаси вояга етган ҳолда ўсимлик қолдиқлари остида, бегона ўтлар тубида ва ер ёриқларида қишлайди. Бу зараркунанда эрта кўкламда ҳаракатга келиб, қўшимча озиқланиш учун бегона ўтларга тарқалади, булар олабута, шўра, гултожихўроз ўсимликларини еб, жуда яхши овқатланади. Лавлаги майсалари чиқа бошлаши билан бурга унга кўплаб учиб ўтиб, экинга қаттиқ шикаст етказа бошлайди. Бурга учки куртакни ва ёш баргчаларни еб ўсади ва сутканинг энг иссиқ вақтларида жуда фаоллашиб кетади.
Лавлаги бургаси ўз тухумини лавлаги ва бегона ўт илдизлари яқинидаги тупроққа биттадан ёки иккитадан алоҳида-алоҳида қўяди. Тухум қўйиш жараёни апрел охири—май бошидан бошланиб, бутун ёз бўйи давом этади. Ҳар бир урғочи бурга 40—50 та тухум қўяди. Бир ярим—икки ҳафта ичида тухумдан личинка чиқади. Личинкалар тупроқнинг 15—20 см чуқурлигида (тухум қўйилган жойда) ўсимлик илдизи билан тўйиниб яшайди. Булар ўсимликнинг майда қўшимча илдизларини кемиради, личинкаларнинг бу хилда озиқланиши лавлагига унча ёмон таъсир этмайди. Личинканинг ривожланиши тахминан бир ой давом этади.
Бу зараркунанда тупроқнинг устки қатламида ғумбакка айланади. Шу ёзнинг ўзидаёқ ғумбакдан вояга етган бурганинг янги авлоди чиқади, бу авлод лавлаги ва бегона ўт баргини еб яшайди; аммо иккинчи авлодининг зарари унча катта бўлмайди. Лавлаги бургаси экинда то кузгача бўлаверади.