Дала экинларининг асосий зараркунандалари

ЧЕТ МАМЛАКАТЛАРДАН ЎТИШИ МУМКИН БЎЛГАН АСОСИЙ ЗАРАРКУНАНДАЛАР
Шоли нематодаси
Aphelenchoides oryzae Vokoo.
Зарари. Бу зараркунанда кўп тушган ўсимлик ҳосил қилмайди, яъни рўваклари барг қинидан чиқмайди, камроқ шикастланган ўсимликларда пуч донлар кўп бўлади.
Тарқалиши. Шоли нематодаси Узоқ Шарқ мамлакатларида кўп бўлади; Шимолий Кавказда, Ростов вилоятида, Кубан ва Украинада ҳам борлиги аниқланган.
Таърифи. Вояга етган қуртининг бўйи 0,8 мм гача келади, ҳар икки жинсдаги қурт танаси ингичка, думи найзасимон, кутикуласи нозик ҳалқасимон, эркагининг думи ярим доира шаклда қайрилган; оғиз капсулида нозик тиканча бор, бульбуси яхшигина ривожланган; қизилўнгачининг ингичка жойи ичаги билан қўшилишиб кетган. Нерв халқаси бульбуси орқасига жойлашган. Урғочисининг жинсий системаси жуфт эмас. Эркагининг спикуласи ингичка, эгилган, ясси, бурсаси йўқ.
Ҳаёт кечириши. Шоли нематодаси уруғлик донлар билан бир мамлакатдан иккинчи мамлакатга тарқалиб кетиши мумкин. Уруғлик шоли қипиғига жойлашиб олган нематода шу дон билан ерга тушади; нематода ерда тупроқнинг 1,5 см лик қатламига ўрнашади; нематода вояга етган ва личинкалик стадиясида тупроқнинг қуриб қолишига бардош беради. Бу зараркунанда ерда ва донда яшаётганда анча паст ҳароратга чидай олади; аммо 50⁰С гача қиздирилса, нематода ўлади. Шоли нематодаси зарарланган участкалардан сув воситаси билан ҳам тарқаб кетиши мумкин.
Нематодалар тупроқдан ўсимликларга ўтади; бу зараркунанда тушган ўсимликлар ўсишдан орқада қолади, ранги қўнғирсимон тусга киради, учи оқиш бўлиб қолади. Нематода поя бўйлаб унинг юқори қисмига кўтарилади, ўсимлик ичига барг оғизчалари орқали киради. Ўсимлик қуригач, ундаги нематодалар тупроққа ўтади. Бу паразит ўсимлик тўқимаси ичида кўпаяди.
Кураш чоралари. Шоли нематодасига қарши курашда алмашлаб экишни жорий қилиш катта аҳамиятга эга; нематода пайдо бўлган шолипояга камида тўрт йилгача шоли экилмаслиги керак. Шоли экиш олдидан гексахлоран солиш ҳам яхши натижа берса керак. Бу зараркунанда тупроқдан қийинчилик билан чиқадиган бўлганидан, ҳосил йиғиштириб олинганидан кейин тезда ерни чуқур шудгорлаш керак.
Нематода тушган участкадан олинган уруғликни экмаслик уруғни экишдан олдин термик усулда нематодадан тозалаб олиш керак.