Д. Э. Артиқов, К. С. Аюпов Шамол энергияси ва ундан

Vertikal aylanish o‘qli shamol g’ildiragining aerodinamik hisoblash usuli
Vertikal aylanish o‘qli shamol g’ildiragining impulsli modeliga muvofiq vertikal aylanish o‘qli shamol g’ildiragining quvvat va moment tavsiflarini ko‘ramiz.
1. Hisoblash uchun boshlang’ich ma’lumotlar
Vertikal aylanish o‘qli shamol g’ildiragi uchun (1.1 – rasm) boshlang’ich hisob ma’lumotlarini keltiramiz.

1. 
   . Profil shakli bilan bog’liq bo‘lmagan ma’lumotlar
   

1.1– jadvalda boshlang’ich hisob ma’lumotlarning shartli belgilanishi, shuningdek tanlangan hisoblash namunasi uchun ularning kattaliklari.
1.1 – jadval
Tanlangan hisoblash namunasi uchun boshlang’ich hisob ma’lumotlari shartli belgilanishi va ularning kattaligi.

Parametr nomi	Formulada belgilanishi	O‘lchov birligi	Mashina hisobi	Qo‘l hisobi
Shamol g’ildiragi parraklarining soni:	Ip	b. n	2	2
Burchak bo‘yicha sonli integrallashda qadamlar soni:	n	b. n	36	3
Shamol g’ildiragining tashqi radiusi ulushida profilning nisbiy xordasi		b. n	0,08	0,08
Shamolning o‘rtacha yillik tezligi:	Vo‘r.yil	m/s	5,0	5,0
Profil xordasining o‘zgarish koeffitsenti:	kb	b. n	1,0	1,1
Yordamchi tezyurishlik nuqtalar soni:	Nyor	b. n	11	3
Yordamchi tezyurishlikning boshlang’ich qiymati:		b. n	1,05	1,05
Boshlang’ich tezyurishlikning oxirgi qiymati:		b. n	12,05	12,05
Ishchi nuqta abscissa koeffitsenti:	kz	b. n	0,25	0,25
Nominal quvvat:	Nn	VT	1000	1000
Elektr FIK	эл	b. n	0,6	0,6
Mexanik FIK	м	b. n	0,9	0,9
Xavo zichligi		kg/m^3	1,2	1,2
Radius ulushida shamol g’ildiragi yarim balandligining nisbiy kattaligi(og’ma parraklar uchun barcha kattalikning nisbiy kattaligi):		b.n.	1,5	1,5
		b.n.	–	–
Balandlik bo‘yicha sonli integrallashda qadamlar soni (to‘g’ri vartikal parraklar va parabola bo‘yicha bukilgan parraklar uchun balandlikning yarmi qaraladi):	nz	b.n	20	4
Parraklarning og’ish burchagi – to‘g’ri og’ma parraklar varianti uchun:		grad	15	–
Beriladigan kichik musbat son:		b. n.	0,001	0,001

1.2. Profil shakli bilan bog’liq bo‘lgan boshlang’ich ma’lumot
1.2 – jadvalda shamol g’ildiragining quvvati va moment tavsifini hisoblashda namuna sifatida olingan o‘n sakkiz prosentli NACA simetrik profilining aerodinamik tavsiflari keltirilgan.
Xar bir massivdagi , C_ua, C_xa elementlar soni n_jadv=18 teng:
1.3 javdalda NACA simmetrik profilining o‘lchamsiz kordinatalari keltirilgan, bu yerda u maksimal qalinlik ulushida keltirilgan.
Xorda v ulushida berilgan C, masalan C=0,18v, ya’ni, o‘n sakkiz foiz qalinlikdagi NACA profili uchun u kordinata xorda v ulushida berilishi mumkin (1.4 – jadval)
1.1 – rasm. Quvvati 5 va10KVt bo‘lgan Dare turidagi ShEQ ning konstruktiv sxemasi asosiy o‘lchamlari va butlovchilar tarkibi: 1 – val: 2 – elektr generator: 3 – sekinlashtiruvchi qurilma: 4 – ishchi parrak: 5 – reschalka: 6 – rama: 7 – tok o‘zgartirgichi: 8 – akkumlyator.
1.2 – jadval
O‘nsakkiz foiz qalinlikdagi NACA simmetrik profilining aerodinamik tavsiflari

Parametr nomi		Hujm burchagi	Ko‘tarish kuchi koeffitsiyenti	Qarshilik koeffitsiyenti
Formulaning belgilanishi		
O‘lchov birligi		gradus	b. n.	b. n.
Nuqta raqami	1	- 8,0	- 0,60	0,032
	2	- 4,0	- 0,30	0,018
	3	- 2,0	- 0,14	0,012
	4	0,0	0,00	0,009
	5	2,0	0,14	0,012
	6	4,0	0,30	0,018
	7	6,0	0,43	0,022
	8	8,0	0,60	0,032
	9	10,0	0,72	0,044
	10	12,0	0,88	0,059
	11	14,0	1,01	0,078
	12	16,0	1,15	0,097
	13	18,0	1,28	0,118
	14	20,0	1,39	0,140
	15	21,8	1,31	0,188
	16	24,0	1,24	0,260
	17	28,0	1,08	0,357
	18	30,0	0,96	0,396

1.3 –jadval
NACA simmetrik profilining o‘lchovsiz koordinatalari,
umumiy holda (ordinata y — maksimal qalinlik ulushida С)

Nuqta raqami
1	0,00	0,00
2	1,25	15,80
3	2,50	21,80
4	5,00	29,60
5	7,50	35,00
6	10,00	39,00
7	15,00	44,53
8	20,00	47,80
9	25,00	49,53
10	30,00	50,00
11	40,00	48,43
12	50,00	44,13
13	60,00	38,00
14	70,00	30,53
15	80,00	21,87
16	90,00	12,07
17	95,00	6,73
18	100,00	0,00

1.4 – jadval

O‘nsakkiz foiz qalinlikdagi NACA simmetrik profilining o‘lchovsiz koordinatalari (ordinata y —b xorda ulushida)

Номера точек
1	0,00	0,00
2	1,25	2,84
3	2,50	3,92
4	5,00	5,33
5	7,50	6,30
6	10,00	7,02
7	15,00	8,02
8	20,00	8,60
9	25,00	8,92
10	30,00	9,00
11	40,00	8,70
12	50,00	7,94
13	60,00	6,84
14	70,00	5,50
15	80,00	3,94
16	90,00	2,17
17	95,00	1,21
18	100,00	0,00

2. SHAMOLG‘ILDIRAGI TAVSIFLARINI HISOBLASH TARTIBI
2.1. Parrak balandligi bo‘yicha sonli integrallashdagi nisbiy qadam
Nisbiy qadam quyidagiga teng
, (2.1)
bu yerda n_z — qadamlar soni (jadval 1.1 qara).
2.2. Parrak qismlarining nisbiy balandligi
Parabola bo‘yicha bukilgan va to‘g‘ri vertical parraklar
, (2.2)
bu k = 0, 1, …, n_z; h — parrak balandligining yarmi (2.1 va 2.2 – rasmlarga qara).
Og‘ma tekis parraklar
, (2.3)
bu k = 0, 1, …, n_z; H — parrakning to‘liq balandligi (2.3 – rasm).



2.1 – rasm. To‘g‘ri vertikal parraklar: 1 – parrak profili



2.2 – rasm. Parabola bo‘yicha bukilgan parraklar: 1– parrak tekisligi;
2 – gorizontal tekizlik



2.3 – rasm. Og‘ma parraklar: 1– parrak tekisligi;
2 – gorizontal tekizlik
2.3. Parrak shakli tenglamasi
Parabola bo‘yicha bukilgan parraklar (2.2 – rasm),
, (2.4)
bu yerda (2.2) bo‘yicha aniqlangan.
To‘g‘ri vertikal parraklar (2.1 – rasmga qara)
. (2.5)

Og‘ma tekis parraklar (2.3 – rasmga qara)

, (2.6)
bu yerda
, (2.6а)
bu yerda ; – (2.3) bo‘yicha hisoblangan.
2.4. Rotor midel kesmasining yuzasi
Parabola bo‘yicha bukilgan parraklar (2.2 – rasmga qara),
, (2.7)
bu yerda .
To‘g‘ri vertikal parraklar (2.1 – rasmga qara)
. (2.8)
Og‘ma tekis parraklar (2.3 – rasmga qara)
, (2.9)
bu yerda (2.6a) bo‘yicha hisoblangan.
Takidlab o‘tish joizki bu yerda H (2.7) va (2.8) farqli ravishda balandlikning yarmini emas, balki barchasini anglatadi. R₁ = R da mazkur variant to‘g‘ri vertikal parrakli variantga o‘tadi va S = 2 HR bo‘ladi. Bu esa H to‘liq balandlik ekanligini hisobga olgan holda (2.8) ga mos keladi, ya’ni to‘g‘ri vertikal parraklar uchun Н = 2h.
2.5. Oraliq profil tekisligini gorizontal tekislikka og‘sh burchagi _k
Parabola bo‘yicha bukilgan parraklar (2.2 – rasmga qara),
, (2.10)
bu yerda (2.2) bo‘yicha aniqlangan; – boshlang‘ish ma’lumotlar ro‘yhatida berilgan radius ulushidagi shamolg‘ildiragi yarim balangligining nisbiy kattaligi (1.1 jadvalga qara).
To‘g‘ri vertikal parraklar (2.1 – rasmga qara)
_k = 0. (2.11)
2.3 – rasmda tasvirlangan og‘ma tekis parraklar.
Burchak _k boshlang‘ish ma’lumotlarda berilgan,
_k = const. (2.12)