N oskadiday burni ekan,
Kajavaday qorni ekan,
Som onxona o ‘m i ekan.
III.
Epigramma — tegishmachoqlar:
J o ‘raboy jo ‘ra-jo‘rtildoq,
O yoq-qo‘li qarsildoq.
Bultur berdim bir o ‘g‘loq,
Q ani menga qovurdoq?
Q ovurdog‘ingni it yesin,
Seni o ‘zingni bit yesin.
IV.
Uyaltiruvchi tegishmachoqlar:
X adicha xolam o ‘tirdi,
Asalga non botirdi.
Yoniga
m ushuk kelganda
M ushti bilan qotirdi.
S h un isi h am b o rk i, b o la la m in g ulg‘aya borishlari t a ’sirida
tegishmachoqlar mazmun-mundarijasida ham m a’lum o‘zgarishlar sodir
b o ‘la boradi. 0 ‘g‘il va qiz bolalaming balog‘atga yetishuv jarayoni
ularning b ir-b irlarig a h azil-m u to y ibalari va tegishuvlarini h a m
yolqinlantirib yuboradi. N atijada ular to ‘qigan hazil qo‘shiqlarda
insonga xos nafis tuyg‘ular sadolana boradi. 0 ‘g‘il bolalar qizlarga va
aksincha, qizlar o ‘g‘il bolalarga tegajoqlik qilib, hazilomuz qo‘shiqlar
t o ‘q ish a d i, sh u a s n o d a lirik -y u m o ris tik tu y g ‘u lar q o ris h g a n
tegishmachoqlar yuzaga keladi. M ana shunday tegishmachoq namunasi:
G uli, G uli, G ulnoro,
Qoshi-g'o‘zing qop-qoro.
M an boram an ermaka,
G u ln o r, sani go‘rmaka.
X o‘rozing b or-bir ch o ‘qoq,
Barm asam sutli c h o ‘rak.
K uchuging ham quvaloq!
G ulnorojon, G ulnoro,
X o‘roza ayt ch o ‘qmasin.
G ulm a
etib mosxoro,
K uchuka ayt, quvmasin.
K o‘rinayotirki, q o ‘shiqda balog‘at yoshiga yetgan o ‘g‘il bolaning
qiz bolaga b o ‘lgan mayli izhor etilgan. U nda G ulnora ism ining
erkalovchi o h an g d a so ‘nggi hijosidagi «а» tovushini «о» b ilan
a lm a s h tirib a y tilish i. s h u n in g d e k , x o ‘ro z va k u c h u k k a oid
tafsilotlardagi hazilkashliklarda bola qalbida kechayotgan to ‘pori
tuyg‘ularning samimiy ifodasini kuzatish mumkin.
M asxaralam alar
esa satirik xarakterdaligi, aniqrog‘i,
bolalam ing
voqelikka sinfiy ijtimoiy nuqtayi nazardan tanqidiy m unosabatlarini
ifodalashi va ijro etilishi jihatidan tegishm achoqlardan farq qiluvchi
badihalardir. Tegishmachoqlar ham , masxaralamalar h am shovqin
solib aytilishlariga ko‘ra o ‘zaro o ‘xshasalar-da, birinchisi,
bevosita
obyektga qaratilgan bo‘lib, ko‘pchilik tom onidan ijro etilsa, ikkinchisi,
ayni ijro jarayonida obyektga qaratilm agan bo‘ladi. M asxaralamalar
yakka holda — soloda aytilaveradi, gohida hattoki deklom atsiya
qilinishi mumkin.
M asxaralam alarda bolalar sinfiy m avqelarini ay o n ro q ko‘ra
boshlashlari tufayli sinfiy dunyoqarashlarining kurtak ota borishidan
tug‘ilgan tanqidiy m unosabatlarini ifodalash yetakchi tamoyildir.
D astlabki bosqich b o ‘lganidan, bu jaray o n b irm u n ch a j o ‘n va
soddaroq kechadi. Bolaning ijtimoiy hodisaga tanqidiy m unosabatini
ifodalovchi sinfiy nazari elem entar tashqi belgilarni ajratib ta'kidlash
shaklida zuhur topadi:
Yomg‘iry o g ‘aloq,
Echki sog‘aloq.
Boylar bolasi —
Qorni dumaloq.
«Yomg‘ir yog‘ishi» - tabiatga xos hodisa, jam iyatda
esa suvtekin
sanaladi. «Boylar bolasi» m ehnatkashlarni «echkiday sog‘ayotgan
otalari hisobidan «Qorinlarini dumalatib» yashayotganini sarkastik
parallelizmda fosh qilingan.
M asxaralamalar hamma zam onlarda — o‘tm ishda ham , bugun
ham yaratilm oqda. Qaysi zam onda yaratilganidan q a t’iy nazar,
davrning tarixiy ruhiga muvofiq yovuzlar qiyofasini aniq a n ’anaviy
ifodalarda fosh etadi. Bunda bolalar tasaw urining aniqligi, yovuzlikni
yoki yovuzlami badbashara shaklda ravshan va tiniq ko‘rishni taqozo
etishi obrazlar tasviridagi an ’anaviylikka m one’lik qilm agan. Shu
sababli bunday masxaralamalar poetik tavsifga o ‘xshaydi:
O tam ketgan urushga,
G itler ekan badqovoq,
D ushm anni xo‘p qirishga.
Afti xunuk, karquloq.
Boshi uzun, k o ‘zi ko‘r
Bosh deb olib yurgani
G itlem i o'ldirishga.
Kalla emas. to ‘rqovoq.
Bola hali ijtimoiy voqelik mohiyatini
chuqur idrok etolmagani,
a n g lab y e tm a g a n i tu fa y li u n g a asl m oh iy atig a y arash a baho
berolm aydi. N atijada o ‘ziga yaqin, anglangan a n ’anaviy obrazli
ifodalar va epitetlarga m urojaat qilib, o ‘z nafratiga sazovor b o ‘lgan
obyektning k o ‘rimli karikaturik obrazini yarata olgan.
B o la la r q a lb i q o ‘s h iq q a sh u q a d a r o s h u fta k i, u la r h a tto
faoliyatlarining asosini tashkil etuvchi o ‘yinlarni ham q o ‘shiq
bilan
ziynatlaganlar. 0 ‘ynagani bir-birlarini qo‘shiq aytib chaqiradilar,
bunday badihalar
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
