Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.54.
 
“Malika-i Turandot”
205
 (1927) 
(Moskova’daki dram okulumuzun çalışmalarından) 
Karlo Gotstsi
206
… 
Vakhtangov
207
… 
İlki 1806 yılında ölen, İtalyan bir trajedi yazarı. 
İkincisi ise 1921’li yıllarda genç iken ölen, Moskovalı bir yönetmendir. 
203
Rahimberdi – P. Pirmuhammedov (1897-1972), Özbek tiyatro ve sinema aktörü, SSR halk artisti. 
204
Nazire – Nazira Alieva, 1912 doğumlu, Özbek aktrisi, Özbekistan SSR halk artisti. 
205
 
Malika-i Turandot
– 
“Mäårif vä Oqitguvçi” [Eğitim ve Öğretmen] dergisinin 1927 yılı 5. sayısında 
basıldı. 
206
Karlo Gotstsi – (1720-1806), İtalyan drama yazarı. K. Gotstsi tiyatro sanatında yeni bir tür fyab (masal) 
türünü başlattı. Bunların içinde en ünlülerden biride “Malika-i Turandot” (1762) dir. 
207
Vakhtangov-Vakhtangov Yevgeniy Bagrationovich (1883-1922), Rus yönetmen, tiyatro ustası. 
“Malika-i Turandot” eserini 1922 yılında sahneleştirmiştir, bu onun son oyunuydu.

---

230 
Gotstsi, İtalya’da “Halk Komedileri” adlı akımı geliştirmek isteyen ünlü Sakki’nin 
dünyaca meşhur, gezgin tiyatro grubuyla birlikte bu sahada çalışan kişilerdendi.
208
“Halk Komedileri” adlı akım bizim kızıkçılık geleneğimize oldukça yakındır. 
Onlarda da ünlü, tanınan kızıkçılar vardı. Onların isimleri (Pantalone, Brighella, 
Truffaldino
209
ve diğerleri) bütün İtalya’da bilinirdi. Oynanan her bir eserde o kızıkçılara 
layık roller olurdu; eserde onun bir kahramanı sıfatıyla oynarlardı fakat kendi isimlerini 
bütün piyeslere sokarlardı. Bu nedenle, Gotstsi’nin “Turandot”unda karşımıza çıkan 
isimler onun “Yılan Kadın” adlı eserinde ve genel olarak diğer eserlerinde de karşımıza 
çıkmaktadır. Hatta ondan önce (1793’te) ölen Carlu Galdo’nun eserlerinde de (örneğin: 
“İki zengine bir köle”de) sözü geçen ünlü kızıkçılardan Pantalone, Truffaldino ve 
Brighella’ya rastlarız. Onlar her zaman sahnenin görünen tanıdık yüzleri olduğu için 
“maske” adını aldılar. “Darlort Komedi
210
”si denilen şey “Maskeli kızıkçılar” anlamını 
gelmektedir. O kızıkçıların bir diğer özellikleri de sanatçı oluşlarıydı. Yani asıl piyeste 
onların sözleri de olur, gerektiği yerde onlar o zamanın kızıkçılık geleneği ile ilgili 
sözlerde ilave ederlerdi. Onlar güçlü sanatçı olduklarından izleyicileri her zaman 
doğaçlama sözlerle güldürürlerdi. 
Dünya çapında şöhrete sahip olan Yevgeny Vakhtangov’un 3 ünlü 
“tuzma
211
”sinden biri o Karlo Gotstsi’nin “Malika-i Turandot” adlı eseriydi. Bu yıl kışın, 
bu eserin 500’üncü kez oynanışının kutlaması Vakhtangov adındaki tiyatroda düzenlendi. 
Her pazar sabahı, genellikle bayramlarda, bu eser kesintisiz oynanmaktadır. Tiyatro 
salonu her zaman izleyicilerle hıncahınç dolmaktadır… 
Onun hakkında; “Eğer genç yaşta ölüp gitmeseydi, gerçek inkılap tiyatrosunu 
meydana getiren olurdu”, denilmektedir. Gerçek güç ve kudreti tamda göstermeye başladı 
sırada, çok genç öldü. “Bin çiçeğinden biri açılmadan” soldu biçare.
208
“Gotstsi… Sakki’nin dünyada, sokak tiyatrosu takımıyla birlikte o yolda çalışan kişilerdendi.”-K. 
Gotstsi, İtalyan halk sanatına özellikle, maskeler komedisine derin bir sevgi ile bakmış. O çağdaşı K. 
Goldoni’yi maskeler komedisini sahneleştirmesini ayıplayıp, ona karşı durmuş.
Sakki-maskeler komedisine katılan İtalyan aktörler ailesi. Makalede onlardan en ünlüsü – Antoiino Djovani 
Sakki (1708-1788) kastedilmiştir. Bu aktör K. Goldoni ile arkadaşça bir ilişkide olmuş. Goldoni onun için 
özel üç tane senaryo yazmış, onlardan biri “İki zengine bir köle” Özbek sahnesinde oynadı. Böylece 
yukarıdaki sözü buradan yola çıkarak düşünmek gerek. 
209
Pantalone, Brighella, Truffaldino – “Maskeler Komedisi” tiyatrosunun değişmez karakterleri.
210
“Komedi Darlort” – hakkında “Komedi dls arate” maskeler komedisi. 
211
“Tuzma”yı burada “gösterim, sahneleme” yerine kullandım“.

---

231 
İnkılabı çok önce kabul eden, ona razı olan ve onunla çalışmaya bel bağlayan 
Vakhtangov, inkılaptan önce yazılan eserlere – şaka yoluyla – inkılap unsurlarını eklerdi. 
Bolchiqli Meterlink
212
‘in “Anton Evliyanın Kerameti” adlı eserinde, Vakhtangov üst sınıf 
insanlarla çok sert alay etti. O zaman “Burjuvazi”nin çeşitli kademedeki kişilerini en rezil 
karakterler ile gösterdiler.
“Gabelma” adlı Yahudi tiyatrosu
213
için sahnelenen eserinde “Hadebuk”da Yahudi 
halkının binlerce yıllık acılarını çok keskin bir biçimde gösterdi. 
Gotstsi’nin “Turandot” adlı eseri evlenmek istemeyen ve erkeklerden iğrenen 
“nazlı” bir Çin melikesini tasvir ediyordu. Kızın babası Çin hükümdarı Altaum, kızının 
“nazı” için defalarca baş kestirdi. Kızının evlenmek için koyduğu şart, üç bilmeceyi 
çözmektir; çözen kızı alır, çözemeyenler ise başlarını kestirir… Astrahan’dan bir Nogay 
hanının oğlu gelip, bilmeceleri bilince birçok yiğidin başı gitti. Bu bizim eski Doğu 
hikâyesi mecmualarında (“Heft Peyker”lerde) karşılaşılan hayali hikâyelerden bir 
tanesidir. Konusu itibariyle bu eser trajedidir, korkudur. Lakin adı geçen İtalya 
kızıkçılarından birkaç tanesi mevzuya dâhil olunca oyunun birçok yerinde insanları 
kahkahalara boğmaktadırlar. “Maskeler Kızıkçılığı” akımının bütün özelliklerini çok iyi 
kavramış olan Vakhtangov, korkunç trajik bir eseri oldukça ilginç bir komediye 
dönüştürüvermiş.
Eserin konusunu, planını, içeriğini değiştirmeden yeni bir biçim verdi; oyun, 
düzenleme ve içeriğini derin anlama yoluyla eseri başka bir kalıba koydu. Eserdeki 
kızıkçılar, bugünde o eski isimleri bilindiği halde, bugünün izleyicisini bugünün 
konularıyla güldürüyorlar. Bunun için Çin’in kaç bin yıl önceki hayatından alınan, belki 
de sadece hayal ürünü olan bu eski eserde… bugünün radyosu, fotoğraf makinası, anket 
doldurmaları hakkında konuşuldu; o sayılan eşyalardasahnede görünmektedir…
212
Bolchiqli Meterlink-Maurice Maeterlinck (1862-1949), Belçikalı şair, drama yazarı, filozof. 1896 
yılında Fransa’da yaşadı. “Anton Evliyanın Kerameti” eseri 1903 yılında yazılmış. Maeterlinck’in inkılapçı 
yazılan piyeslerinden çoğunluğu Rus sahnesinde oynandı. M. Maeterlinck 1911 yılında Nobel Ödülüne 
layık görüldü.
213
“‘Gabelma’ adlı Yahudi tiyatrosu” – “Habima” adlı Yahudi tiyatro atölyesi 1918 yılında kuruldu ve 
İbrani dilinde gösteriler sergilendi. Az bir zaman stüdyoda Vakhtangov rehberlik yaptı. “Gadibuk” trajedisi 
burada sahnelendi.

---

232 
Vakhtangov’un tuzmasinin yine bir temel amacı: izleyicisini batıl inançlardan 
soğutmaktır. Yani eser olan bir olay gibi değil güzel, basit, düz ve pürüzsüz oynanan bir 
oyun gibi görünmektedir.
Vakhtangov bize izleyicilere bütün eser boyunca “İnanmayın! İnanmayın! Bu 
olacak laf değil! Yalan bir hikâye! Bu bir oyun.” deyip durmaktadır. Bunun için oyuncular 
(kızıkçılar hariç) eksiksiz sahne elbiselerini giymiyor, yüzlerini boyamadan çıkıyorlar. 
Doğru, kendi elbiseleri ile çıksalar da izleyicilerin önünde ufak tefek bezleri oralarına 
buralarına asıyor, savuruyor, bağlıyor… Çin masalının kahramanlarına biraz 
benziyorlar… Çok az benziyorlar! Biz izleyiciler hükümdar Altaum rolünü oynayan 
Uygur’u, şehzadeyi oynayan Ebrar ile Hacıkul
214
‘u, kız rolündeki Tursun
215
’u, Sare
216
, 
Zamira
217
, Bahrinisa ve diğerlerini rahatça tanıyoruz… Bizi bu hikâyeye inandırmamak 
için oyun yoluyla da birçok çareye başvuruyorlardı. 
Moskova’daki dram okulumuz, bu yıl bu eser üstünde çalışmak istedi. 
Vakhtangov’un öğrencilerinden Simoniv yönetmenliğe davet edildi
218
. O, Vakhtangov 
tiyatro oyuncularından olan Talchaniv
219
ve Basif
220
arkadaşların yardımıyla işe başladı. 
Eserin tercümesi bendenize teslim edilmişti. Kafiyesiz fakat 11 heceli vezin ile tercüme 
etmeyi başardım. Tabi ki atölyede bu kadar iş varken üzerinde sağını solunu düzeltecek 
kadar çok fazla mesai yapamadım. Bu onun diğer oyunları ayarında bir oyundur. Fakat 
eser hazırlanmaktadır; gelecek yıl tiyatro sezonunda genç cumhuriyetimizin genç 
başkenti bu eseri izleyecek. Buna inanıyoruz.
Eser herhangi bir oyun gibi sahnelenmedi, üzerinde bilimsel olarak çok çalışıldı, 
analizler yapıldı ve öyle sahnelendi. Yönetmen ve onun emektaşları o eseri sahneye 
koymak için değil, o eser üstünde atölye öğrencilerine sahne dersi vermek için çalıştılar. 
214
Hojiqul-Hojisiddiq Islamov (1893-1933) ilk Özbek aktörlerinden, Moskova dram atölyesini bitirdi. 
“Turandot” da Pantalone rolünü oynadı. 
215
Tursun-Tursunoy Saidazimova (1911-1929). İlk Özbek aktrislerinden. Moskova dram atölyesinde 
okudu. 1929 yılında Buhara’da tiyatro turunda öldürüldü. 
216
Sare-Sora Eşanturayeva (1911 yılında doğdu), ünlü Özbek aktristi. SSCB halk aktristi. 1927 yılından 
beri Hamza Tiyatro’sunun önder aktrislerinden.
217
Zamira-Zamira Hidoyatova (1909-1990), ünlü Özbek aktristi. Özbekistan halk aktristi. 
218
“Vakhtangov’un öğrencilerinden Simoniv…”-Simonov R. I. (1899-1968), Rus aktörü ve yönetmeni, 
SSCB halk sanatçısı. Vakhtangov’un öğrencilerinden, 1924 yılından beri onun adını taşıyan tiyatroda 
yönetmen. 
219
Talchaniv-Talchaniv I. M. (1891-1981), Rus aktör. SSCB halk sanatçısı. 
220
Basif-Basov O. N. (1882-1939), Rus aktör, 1919 yılında Vakhtangov atölyesinde sonra tiyatroda çalıştı. 
Adı geçen aktörlerden üçü de Vakhtangov’un sahnelediği “Turandot”a katıldı ve rol oynadı. 

---

233 
Bu yüzden bu eser bizim sahnemizde fazla saygı kazanmadı ama sahne gücümüzün 
gelişmesi ve büyümesi için büyük hizmet etti. “Sahnemizde saygı kazanmadı” dedim, 
bundaki amacım şu; Moskova’da dünyalar kadar ün bulan bir eser bizde belki çok 
horlanır: Moskova izleyicisinin kesinlikle hoşuna gitmeyen bir şey bizde çok saygı görür, 
sevilir. Bu fark herkes için açık ve net bir farktır. Burada eserin sadece bir ders aracı 
olduğunu göz önünde tutmak gerek. Yoksa geçen yıldaki gibi yanlış anlamalar olması 
mümkün. Yani geçen yıl drama atölyemiz Rusçadan tercüme eserleri çokça oynadığı için 
“Muştum ” adlı hiciv dergisinde ciddi eleştiriler oldu. “Bizim hayatımızı yansıtmıyor!” 
dediler. O eserin Rus yönetmenler tarafından okulda hazırlanan kitaplar olduğu 
anlaşılmadı. Yeri gelmişken burayı azıcık aydınlatmayı gerekli gördüm.