Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

3.1.62.
 
Mei Lanfang
253
 (1935) 
Bu Çin sanatkârının SSCB’yi
Ziyareti ile alakalı 
Qança adem şirin küyli sözlerin tingleb, 
Oyinini köz olmesden takib etedi. 
Telveseden dengiz kebi kayneb-kimirleb 
Elvon rengli serpolerge közni tikedi. 
Mei Lanfang
254
, Çin halkı arasındaki itibarını göstermek için bir şairi yukarıdaki 
dört dizelik şiirini hatırlatmak yeterlidir. Bu dört tane, fakat çok samimi yazılmış 
dizelerde, Çin izleyicilerinin sevilen sanatkârlarının oyunlarını nasılda kendilerini 
vererek izlediklerini gösteri etmektedir. Çin’de Mei Lanfang’in “Parlık Yıldız” diye 
adlandırılışı boşuna değil. Mei Lanfang henüz meşhur olmaya başladığı dönemlerde onun 
oyunları hakkında şöyle bir söz dolaşırdı: “Onun bir gülümsemesi, bin yıllık tutsaklar; 
onun bir “ah”ı, bin yıllık hazan”. 
Çin’de kadın rollerini oynayan aktörlere genellikle “tan” diyorlar. Mei Lanfang bu 
“tan” lardan. O sadece kadın rolünü oynuyor. Geçen Mart ayının 27’sinde, Moskova’nın 
büyük gösteri salonlarından “Muzik-holl” salonunda, onun bir gecelik gösterisini 
görmeyi başardım. Mei Lanfang’in turneleri zamanında sergilenen oyunları için Rus 
dilinde özel bir libretto kitapçığı çıkartılmış. O kitapçıkta elimde. Onda 6 piyes, 6 raks 
253
Makale “Kızıl Özbekistan” gazetesinin 1935 yılı 24 Nisan sayısında “Çolpan” imzası ile yayımlanmıştır. 
Sonra “Edebiyat Nedir?” makaleler toplamında tekrar neşredilmiştir. 
“Kızıl Özbekistan” gazetesi esasında neşre hazırlanmıştır. 
254
Mei Lanfang (1894-1961) – Çin aktörü, tiyatro ve halk erbabı. 1935 yılı Rusya’sında turnede olmuş. 
Sonra da yine iki kez Rusya’ya gelmiş. 

---

250 
gösterilmiş: bu 6 piyesin hepsinde de kadın rollerini Mei Lanfang oynuyor: 1. “Şüpheli 
Kevuş” da Suy’un hanımı In Chun. 2. “Fey Chen O” ve “Yolbars General” da cariye. 3. 
“Mazlumlernig Öç Alişi” adlı piyeste balıkçı ihtiyarın kızı. 4. “Yolğondekem Cinnilik” 
de baş vezirin kızı. 6. “Ney Kemelek Dovoni”nında ise General Sin’in hanımı. 
Çin’de kadın rolü oynayan çok erkek var. Orada kadınların bulunmadığı sadece 
erkeklerin bulunduğu tiyatro grupları, ya da bununla birlikte hiçbir erkeğin bulunmadığı 
kadın tiyatro grupları var. İşte bu son zamanlarda orada hem erkek hem de kadınlardan 
oluşan tiyatro grupları da meydana geldi. Lakin bütün bu gruplar arasında kadın rolünü 
oynayanların en ilki ve en iyisi Mei Lanfang’dir. Onun sahnedeki yerini kendi topluluğu 
dağın zirvesine benzetmektedir. Bunda hiç abartı yok. Bugün tiyatrove sahne sanatında 
bütün dünyaya örnek olmuş, Moskova’da sanat meraklıları ile hıncahınç dolan salon, 
oyun sonunda Mei Lanfang’i yoracak derecede çok defa alkışladılar. Sanat âlimleri onun 
sanatına âşık olduklarını söylediler ve yazdılar. 
Genellikle ÇinKlasik Tiyatrosu, Japonların “Kabuk”ları
255
gibi Avrupa için, aynı 
zamanda bizim içinde hayran olunacak bir sanattır. Bugünkü Çinlerin kendilerinin de 
anlamadıkları bir dilde (VII-VIII asırlar dilinde) yazılmış ve feodalizmin gelişmesini 
gösteren eserleri, her bir esere mutlak uygun olan beş tonlu (Tatar, Moğol karışımı) çalgısı 
ve ezgisi, sahne süslemesi, oyunun kuralları, aktörlerin teknikleri, işte bunların hepsi 
Çinlerin kendilerine has ve biz hayrete salan şeyleridir. Çalgının ilkel oluşu onun Tatar, 
Moğollarda kullanılan ve bize yakın olan oyun kurallarındaki “geleneksellik”ler, kadın 
rolünü erkeğin oynaması, özellikle Buhara zenginlerinin süslü ve saygın 
misafirhanelerinin aynısı gibi olan ev dekoru, elbette bize tanıdık ve bizim yakın tarihteki 
halk oyunlarımızla ilgili. Fakat bununla birlikte aktör tekniği, repertuar zenginliği, 
çalgıların mükemmel uyumu henüz bize nasip olmayan bir üstünlüktür.
Moskova’da bir Özbek sahne işçisi benden Mei Lanfang’in oyunu hakkında fikir 
sordu. Ben o zaman “modaya uygun” sözünü kullanıp kısaca cevap verdim. “Hiç moda 
bazı kadın rollerindeki Mei Lanfang kadar moda olamamıştır…” …Bu moda benim 
fikrim değil. Bu tiyatro âlimlerinin ortak fikridir.
255
Japonların “Kabuk”ları – Kabuki Tiyatrosu Japonya’da XVII asırda ortaya çıkmış. Japon tiyatrosunun 
bu tarzı müzik, raks ve dramanın tür özelliklerini kendine uyarlamıştır. 

---

251 
Bir âlim Mei Lanfang’in el oyunlarından bahsedip: “Bu on tane parmak olduğu 
sürece, diğer azaları ile hiçbir şey göstermese de olurdu”, dedi. Gerçekten onun on 
parmağı, on tane marifetli aktörün vazifesini görüyordu, özellikle elini kâh yeninin içine 
alıyor kâh çıkartıyor, yeni ile öyle oyunlar yapıyor ki gözünüzü alamıyorsunuz! Ben onun 
parmaklarına gözümü diktim ve kendi Akademik dramamızın oyun tekniğini düşündüm, 
ne kadar acı olsa da söylemek gerek ki biz bu konuda hala çok gerideyiz. Ebrar, 
sahnemizin övünç kaynağı olan Ebrar “Zakmuk”
256
da Jar Sivon rolünü oynarken, on 
parmağını birden oynatmıştı, ben onu asla aklımdan çıkaramıyorum. Ama Ebrar’ın 
kendisi bile aklından çıkarmışa benziyor. 
Mei Lanfang’in tiyatroda oynadığı eserlerin çoğunun dilini bu günkü Çin halkı 
anlamıyor. O eserleri anlayarak izleyenler çok az, izleyicilerin çoğu ya çalgı işitmek için 
ya da oyun görmek için geliyorlar. Sonra yüzyıllardan beri oynanıp gelmiş ve aslında 
içeriği çok basit olan bu eserler izleyiciye çokta yabancıdır. İzleyici kendine tanıdık 
eserlerin kendine uygun olan bir yerini görmek içinde gelir. Japon tiyatrosunda bazı 
eserlerin sadece bir perdesine bilet satılmaktadır, onda insanlar hıncahınç dolu diğer 
perdelerinde de oyun salonu bütünüyle boş neredeyse… Japon tiyatrosunun bu özelliği 
Çin tiyatrosunda da yok değil. Bu yüzden Mei Lanfang tiyatrosu, kendinin feodalizm 
cemiyetini tasvir etmiş ve bunun üstüne feodalizm dünya görüşünü yansıtan piyesleri ile 
bizden, bizim sosyalist tiyatromuzdan çok uzakta durmaktadır. Bu yönünü ele 
aldığımızda, bizim Çin tiyatrosundan değil Çin tiyatrosunun bizim tiyatrodan öğrenmesi 
gereken şeyler var. Fakat şekil yönünden ele aldığımızda (sadece şekil yönünden!) bizim 
o tiyatroyu öğrenmemiz gerek. Onu öğrendiğimiz zamanda onun neyi bize uygun, neyi 
bize yabancı ve faydasızmış kendi kendiliğinden anlaşılacaktır. Şark âleminde kendine 
has bir yer tutan Japon ve Çin tiyatrolarını öğrenelim. Rus dilinde var olan eserler bize 
bu konuda yardım edecektir. 
Her ne olursa olsun Mei Lanfang’in tiyatrosu çok eğitici bir tiyatro. Onun direktörü 
ile direktör yardımcısı profesör derecesine sahip olan sanat âlimleri, Mei Lanfang’i 
kendisini de “doktor” diye kabul ediyorlar. Bu, yüzyılların tiyatrosu, bu geleneksel 
256
“Zakmuk” – Rus drama yazarı A. G. Glebov’un piyesi göz önünde tutulmakta. Bu eser 1925 yılında 
Moskova’daki Maliy tiyatrosunda sonra 1928 yılında Özbek tiyatrosunda sahneye koyulmuştur. 

---

252 
tiyatro, bu yüksek sanat tiyatrosu. Biz ise hala şekil tarafından genciz, 15. yılımızı daha 
yeni doldurduk. Lakin… 
Lakin biz öyle bir ülkenin tiyatrosuyuz ki, diğer alanlarda ülkemiz yüz yıllık yolları 
beş yılda, hatta bir yılda ilerlemeye çabaladı ve başarılı oldu. Bizim 15-20 yaşında 
sahnemiz sahne sanatı ve medeniyetin bin yıllık yollarını beş on yılda geçmesi gerek veya 
biz de onun hünerlerini görürken, Çinliler gibi diyelim: “Bunun bir adımı, yüz yıllık yol; 
bunun bir hamlesi, tarih boyu devam eden ataklar”.