Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Дентин гистогенези
ҳомила ҳаѐтининг 4-ойларидан бошланади. 
Одонтобластлар радиал жойлашган, ноксимон шаклдаги қутбланган 
ҳужайралардир. Уларнинг амелобластларга қараган апикал қисмида 
цитоплазматик ўсимталар (Томас иплари) ҳосил бўлади, базал қисми 
кенгайиб юмалоқ шаклга келади. Бу ерда ҳужайранинг ядро ва органеллари 
жойлашади. Ҳужайра ўсимталари орқали органик модда — предентин 
(оҳакланмаган дентин) ажралади.
Дентин тараққиѐтида 2 та босқич фарқланади: 1- ҳужайралараро модда 
органик элементларининг синтези, 2 - оҳакланиш. Предентиннинг 
преколлаген толалари радиал йўналишга эга бўлиб, улар одонтобластлар 
билан амелобластлар орасида жойлашади. Преколлаген толаларнинг сони 
ошиб бориши билан улар секин-аста коллаген толаларга айланиб боради. 
Предентин оҳакланиш жараѐнида дентинга айланади. Одонтобласт 
ҳужайраларининг апикал ўсимталари (Томас иплари) жойлашган соҳа 
оҳакланмайди. Натижада Томас ипчалари атрофида радиал каналчалар - 
дентин каналчалари
системаси ҳосил бўлади. Предентиннинг эмалга 

---

652 
чегарадош қисмларида ҳам оҳакланиш рўй бермаслиги сабабли бу ерда 
интерглобуляр бўшлиқлар
пайдо бўлади.
Эмал гистогенези.
Дентин ҳосил бўлиши билан эмалнинг тараққиѐти 
бошланади. Дастлаб амелобласт ҳужайраларининг дентинга қараган қисми 
чўзилади ва ўсимталар ҳосил бўлади. Эмал ҳосил бўлишида 
амелобластларнинг ядролари ҳужайранинг апикал қисмига қараб силжий 
бошлайди, ядро ва органеллалари эса, аксинча, базал қисмига ўтиб қолади 
(инверсия). 
Ҳужайра 
қутбларининг 
бундай 
ўзгаришидан 
сўнг 
амелобластларнинг озиқланиши дентин томондан эмас, балки эмал 
аъзосининг оралиқ зонаси томонидан амалга ошади. Шу билан бир вақтда 
амелобластлар эмал призмаларини бириктирувчи елимловчи модда ишлаб 
чиқаради. Бу 
бирламчи эмал 
дейилади. Бирламчи эмал органик моддалардан 
тузилган бўлиб, сўнг унда оҳакланиш жараѐни рўй беради. Шундай қилиб, 
эмал призмалари 
ҳосил бўлади. Тишнинг чиқиши билан амелобластлар 
редукцияга учрайди ва эмал аъзосининг ҳосиласи – кутикула (Насмит 
пардаси) билан қопланади. Эмаль органининг ташқи ҳужайралари эса милк 
эпителий ҳужайралари билан қўшилиб кетади, сўнгра емирилади.