Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Регенерацияси
.
Сўлак безларининг фаолияти давомида безли эпителий 
ҳужайраларининг табиий ҳолатда парчаланиши кузатилади, бунда 
ҳужайраларнинг шишиши, ядросининг пикнозга учраши, кислотали бўѐқлар 
билан тўқ бўялган зич донадор цитоплазмани кўриши мумкин. Без 
паренхимасининг қайта тикланиши асосан ҳужайра ичи регенерацияси ва 
қисман чиқарув найлар ҳужайраларининг бўлиниши ҳисобига амалга ошади. 
ТИШЛАР 
Тишлар
оғиз чайнаш аппаратининг муҳим қисми ҳисобланади. 
Уларнинг ривожланишида иккита босқич фарқланади. Аввал сут тишлар (20 
та) ҳосил бўлиб, сўнг улар доимий тишлар (28-32 та) билан алмашинади. 
Анатомик жиҳатдан тишда тож, бўйин, илдиз қисмлари, гистологик 
жиҳатдан эса эмал, дентин, цемент, пулпа ва периодонт тафовут этилади. 
Тараққиёти.
Эмбрион тараққиѐтининг 6-7-ҳафтасида оғиз бўшлиғи 
эпителийси қалинлашади ва остидаги мезенхимага 
эпителиал пластинка
ҳосил қилиб ботиб киради. Ҳар бир эпителиал пластинка ўз навбатида иккига 
ажралади. Олдинги - 
лунж-тиш пластинкаси
дейилади ва ундан оғизнинг 
даҳлиз қисми ҳосил бўлади, орқа – 
тиш пластинкаси
дейилади ва ундан 
юқори ва пастки тиш куртаклари вужудга келади. Тиш пластинкаларининг 
мезенхимага ботиб турган учларида эпителий ҳужайраларининг тўплами - 
тиш куртаклари
пайдо бўлади. Унга остидан мезенхима ботиб кира бошлайди 

---

650 
ва 
тиш сўрғичини
ҳосил қилади. Бунинг натижасида тўнкарилган қадаҳ
шаклида 
эмал аъзоси
ҳосил бўлади (расм 16.2). 
 
 
 
 
 
Расм.16.2. Тиш тараққиѐтининг илк ( эмал
аъзоси ҳосил бўлиш) босқичи. 
1 – жағ эпителийси; 2 – лунж-тиш
пластинкаси;
3 – тиш пластинкаси; 4 – эмал аъзоси;
5 – мезенхима. 
Эмал аъзоси катталашиб, секин-аста тиш пластинкасидан ажрала 
бошлайди ва у билан ингичка эпителиал тортмача, яъни эмал аъзосининг 
бўйинчаси орқали бирлашиб туради, 3-ой охирларида эса эмал аъзоси тиш 
пластинкасидан бутунлай ажралади. 
Шу билан бир вақтда, эмал аъзоси атрофида мезенхима зичлашиб, 
тиш 
қопчасини
ҳосил қилади. 
Эмалнинг аъзосида 3 та: 1) ички; 2) ташқи ва 3) оралиқ зона 
фарқланади. Тиш сўрғичини қоплаб турган ички зонасининг ҳужайралари 
ўсиб, баланд призматик эпителийга айланади. Бу ҳужайралар кейинчалик тиш 
эмалини ҳосил қилишда иштирок этади ва шу сабабли 
амелобластлар
ѐки 
энамелобластлар
дейилади. Оралиқ қават ҳужайралари эса, уларнинг орасида 
суюқлик тўпланиши натижасида бир-биридан узоқлашади ва шакли юлдузсимон 
кўринишга эга бўлиб қолади. Бу ҳосила 
эмал аъзосининг пулпаси
деб аталади. 

---

651 
Ташқи зонаси эпителийси эмал аъзосининг кейинги ўсиши жараѐнида 
яссилашади ва кейинчалик у 
эмал кутикуласини
ҳосил қилишда қатнашади. 
Тиш сўрғичи ва тиш қопчасининг мезенхимаси дифференциаллашиб, 
эмбрионал бириктирувчи тўқимани ҳосил қилади. Тиш сўрғичининг 
периферик 
юзасида 
мезенхима 
ҳужайралари 
одонтобластларга
(адамантобластлар 
ѐки 
дентинобластлар) 
дифференциаллашади. 
Одонтобластлар остидаги мезенхима сийрак толали шаклланмаган 
бириктирувчи тўқимага айланади ва 
тиш пулпасини
ҳосил қилади. Бу ерда 
аста-секин қон томирлар тўри ҳосил бўла бошлайди ва одонтобластлар 
қаватининг яқинида жойлашади.
Тиш қопчасининг ички қисмидан цемент, ташқи қисмидан периодонт 
ривожланади. Тиш қопчасининг атрофидаги мезенхима суяк альвеолаларини 
ҳосил қилишда иштирок этади.