Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Қон билан таъминланиши.
Суяк кўмиги суяк усти пардасидан 
кирувчи қон томирлар билан таъминланади. Кўмикда улар майда артериялар 
ва артериолаларга бўлинади. Ўз навбатида улар синусоид гемокапилларларга 
тармоқланади ва сўнгра марказий венулаларга йиғилади. Марказий 
венулалар йирик веноз синуслар шаклида бўлиб, уларнинг ички бўшлиғи 
доимо кенг ва очиқ бўлади.
ТИМУС (АЙРИСИМОН БЕЗ, БЎҚОҚ БЕЗИ) 

---

538 
Тимус – иммун системанинг марказий органи бўлиб, унда 
иммунологик жараѐнда қатнашувчи асосий ҳужайралардан бири бўлган Т-
лимфоцитлар тараққий этади. Т-лимфоцитларнинг бошланғич ҳужайралари 
суяк кўмигидан қон орқали тимусга келади ва бу ерда улар антигенга боғлиқ 
бўлмаган ҳолда Т-лимфоцитларга дифференциаллашади. Тимус Т-
лимфоцитопоэзнинг асосий маркази бўлиши билан бирга ўзидан турли хил 
биологик актив моддалар ажратиб чиқариш қобилиятига ҳам эга. Бу 
моддалар 
тимик гормонлар 
деб аталиб, улардан энг муҳимлари Т-
лимфоцитларнинг дифференциалланишида актив иштирок этувчи тимозин, 
тимопоэтин, тимулин ва тимуснинг гуморал факторларидир. Булардан 
ташқари, тимусда иммунологик жараѐн-ларни бошқаришда иштирок этувчи, 
организмнинг ўсишига таъсир кўрсатувчи моддалар ҳам ишланади. Тимус 
қизил суяк кўмиги ва иммун системанинг барча периферик органлари билан 
чамбарчас боғлиқ. Тимусда етилган Т-лимфоцитлар периферик органларнинг 
махсус тимусга тобе (Т) зоналарида жойлашади ва шу ерда кўпайиб, ҳимоя 
реакцияларида иштирок этади. Тимус фаолиятининг туғма ѐки бирор 
касаллик таъсирида бузилиши организм ҳимоя реакцияларининг кескин 
сусайишига олиб келади. Бундай ҳоллар 
иммунитет етишмовчилиги 
ѐки 
иммунодефицит ҳолатлар 
деб аталади. Бунга ѐрқин мисол қилиб одам 
иммунодефицитини 
келтириб 
чиқарадиган 
вирусли 
орттирилган 
иммунодефицит синдромни (ОИДСни) кўрсатиш мумкин. Янги туғилган 
ҳайвонларда тимус олиб ташланса, уларнинг периферик иммун органларида 
лимфоцитларнинг кўпайиши ва такомилланиши кескин бузилади ва қонда Т-
лимфоцитларнинг миқдори пасайиб кетади.
Бундай организм касаллик 
чақирувчи микроблар ва вируслар таъсирига чидамсиз бўлиб қолади, лекин 
кўчириб ўтказилган ѐт органларни, тўқималарни ўзида сақлай олади. Нормал 
ҳолатда эса бундай органлар ажралиб тушиши керак. Шундай қилиб, тимус 
иммунологик жараѐнларнинг нормал кечишини таъминловчи ва эндокрин 
фаолиятга эга бўлган муҳим аъзодир. 

---

539