Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
Тараққиёти.
Юқорида айтилганидек, тимус бошқа қон яратувчи ва 
иммун-ҳимоя органларидан ўзининг эпителиал тўқимадан тузилган асоси 
(стромаси) борлиги билан ажралиб туради. Бу тўқиманинг бўлиши 
тимуснинг тараққиѐтида эпителиал манбанинг актив иштирок этишини 
кўрсатади. Тимуснинг куртаги эмбрионнинг 4-ҳафтасида ютқин ичак 
эпителийсининг 3 – 4-жуфт жабра чўнтаклари соҳасида пайдо бўлади. Бу 
соҳада кўп қаватли эпителий куртаклар шаклида мезенхимага ботиб киради. 
Куртакларнинг дистал қисмлари йўғонлашиб, бўлғуси безнинг тана қисмига 
айланади, проксимал қисмлари эса чўзилиб, чиқарув найига ўхшаш найни 
ҳосил қилади. Демак, тимус илк тараққиѐт пайтида экзокрин безга ўхшаб 
ривожланар экан. Аммо чиқарув найи тезда йўқолади ва тимус танаси жабра 
чўнтакларидан ажралади. Унинг ўнг ва чап куртаклари ўзаро яқинлашади ва 
бир-бири билан қўшилади. Эмбрион тараққиѐтининг 7-ҳафтасигача тимус 
фақатгина эпителиал куртакдан иборат бўлади. 8–10-ҳафталарда без 
куртагига мезенхима билан биргаликда қон томирлари ўсиб киради. 
Мезенхимадан ҳосил бўлган бириктирувчи тўқима безни бўлакларга бўлади. 
Қон томирлар орқали безга дастлаб эмбрионнинг сариқлик қопчасидан, 
сўнгра эса жигаридан қоннинг ўзак ҳужайралари келади. Улардан 11–12-
ҳафталарда Т-лимфоцитларнинг махсус рецепторларига эга бўлган 
лимфоцитлар шаклланади. Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, тимусда 
жойлашган барча турдаги лимфоцитлар умумийлаштириб
тимоцитлар
номи 
билан юритилади. Шу билан бирга ўзак ҳужайралардан без микромуҳитини 
яратувчи макрофагларва интердигитловчи ҳужайралар (ИДҲ) ҳам 
дифференциаллашади. Тимоцитларнинг кўпайиши ва безнинг периферик 
қисмларида зич жойлашиши туфайли безда 
периферик пўстлоқ ва марказий 
мағиз 
зоналари фарқланади. Тимоцитлар ва микромуҳит ҳужайралари пайдо 
бўлиши билан бирга эпителий ҳужайраларида ҳам ўзгаришлар содир бўлади. 
Улар юлдузсимон шаклни олиб, бир бири билан фақат цитоплазматик 
ўсиқлари ѐрдамида туташади. Эпителиал ҳужайраларнинг ўзаро боғлашув 

---

540 
жойларида десмосомалар пайдо бўлади. Натижада, эпителиал асос майин тўр 
шаклини олади. Шу туфайли тимусдаги эпителиал ҳужайраларни 
ретикулоэпителиал (тўр ҳосил қилувчи эпителий) ҳужайралар 
(РЕҲ) деб 
юритилади. Уларнинг цитоплазмасида аста-секин тимик гормонлар сақловчи 
секретор пуфакчалар ва тонофибриллалар пайдо бўлади. Тонофибриллалар 
сони ва қалинлиги тимуснинг марказий зонасига қараб ортиб боради. 
Эмбрион тараққиѐтининг 4-ойига келиб безнинг мағиз зонасида қатлам-
қатлам бўлиб жойлашган эпителиал ҳужайралардан ташкил топган ўзига хос 
тузилмалар - қатламли эпителиал таначалар ѐки Гассал таначалари ҳосил 
бўлади. Уларнинг таркибига кирувчи эпителий ҳужайралари цитоплазмасида 
жуда йўғон тонофибриллаларни ва мугузланиш жараѐнида ҳосил бўладиган 
кератин доначаларини учратиш мумкин. Тимуснинг тараққиѐти эмбрион 
ҳаѐтининг 5-ойида деярли якунланади. Қизил суяк кўмиги ҳосил бўлгач, у 
тимусга Т- лимфоцитларнинг бошланғич ҳужайраларини етказиб берувчи 
асосий манба ҳисобланади ва бу мавқеини бутун умр давомида сақлаб 
қолади.