Chizma geometriyasi va muxandislaik grafikasi

  “Ko`rinishlar.  Bosh  va  asosiy 
ko`rinishlar”
  mavzusi  murakkab  mavzular  sirasiga  kiradi  .  Shu  sababli  bu  mavzuda 
AKTlardan  foydalanilishi  va  qo`shimcha  muhandislik  dasturlaridan  foydalangan  holatda 
o`qitilishi tavsiya qilinadi. 
 

---

11-ma’ruza. QIRQIMLAR. KESIMLAR. TEXNIK RASM 
Reja: 
1.
 
Qirqimlar. 
2.
 
Kesimlar. 
3.
 
Chizmalardagi ayrim soddalashtirishlar.  
4.
 
Texnik rasm haqida umumiy tushunchalar. 
5.
 
Geometrik shakllarning rasmlari. 
6.
 
Mashina detallarining rasmlari. 
 
Qirqimlar.
  Qirqim  deb,  buyumning  bir  yoki  bir  necha  tekislik  bilan  fikran 
kesilgan tasviriga aytiladi. Qirqimda buyumning kesuvchi tekislikda joylashgan 
qismi  va  uning  orqasida  joylashgan  ko'rinar  qismlari  ko'rsatiladi.  Shtrix 
(ko'rinmas  kontur)  chiziqlari  asosiy  kontur  chiziqlar  bilan  almashtiriladi, 
qirqim yuzalari shtrixlanadi. 
Qirqimlar quyidagi turlarga bo'linadi: 
1.
 
Oddiy qirqimlar: 
-gorizontal  qirqim(96-shakl);  frontal  qirqim(97-shakl);  profil  qirqim(98-
shakl); qiyshiq qirqim. 
2.
 
Murakkab  qirqimlar:  pog'onali  qirqim(100-shakl);  siniq  qirqim(101-
shakl). Agar  
3.
 
qirqim  tekisligi  biror  proyeksiya  tekisligiga  parallel  bo'lsa,  u  o'sha 
tekislik  nomi  bilan  ataladi.  Agar  buyum  konstruksiyasining  alohida 
chegaralangan qismini yaxshi tasavvur etish  talab etilsa, mahalliy qirqimdan 
foydalaniladi. U to'lqin chiziq bilan chegaralanadi(99-shakl). 
Ikki yoki undan ortiq parallel kesuvchi tekislik bilan hosil qilingan qirqim 
pog'onali  qirqim  deyiladi.  Unda  qirqim  tekisligining  joylashishi  va  qarash 
yo'nalishi belgi bilan ifodalaniladi.  
O'zaro  kesishuvchi  qirqim  tekisliklari  yordamida  siniq  qirqimlar  hosil 
qilinadi.  Siniq  qirqimda  asosiy  proyeksiyalar  tekisligiga  parallel  bo'lmagan 
qirqim tekisligi unga yotqizib tasvirlanadi. 
Kesimlar.
 
Kesim deb, buyumning bitta yoki bir nechta tekisliklar bilan fikran kesilishida 
ana  shu  kesishgan  joyning  o'zinigina  chizmada  tasvirlanishiga  aytiladi.  Uni 
chizma  tasvirining  o'zida  yoki  chetga  chiqarib  chizish  mumkin(102-shakl). 
Chetga  chiqarilgan  kesim  asosiy  kontur  chiziq  bilan,  tasvir  ustida  chizilgan 
kesim(104-shakl) esa, ingichka tutash chiziq bilan chiziladi(104-shakl). Kesim 
qirqilgan  kontur  chiziqlar  oralig'ida  joylashgan  bo'lishi  mumkin.  Chetga 
chiqarib chizilgan kesimni burib tasvirlash mumkin. Kesimlar ham qirqimlar 

---

singari  chizma  standartlariga  muvofiq  bajariladi.  Ularning  o'zaro  farqi 
shundaki, kesimda detalning kesuvchi tekislik orqasida ko'rinib qolgan qismi 
chizilmaydi.  Qirqim  va  kesimlarda  materiallarni  grafik  ifodalash  O’zDSt 
2.306:96 ga asosan  105-shakldagi kabi shtrixlanadi 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Chizmalardagi  ayrim  soddalashtirishlar.
  Buyumlarning  chizmalarini 
tasvirlashda, chizma ishlarining hajmini bir muncha kamaytirish, vaqtni tejash 
maqsadida chizma standartlariga asosan ayrim shartlilik va soddalashtirishlar 
qo'llaniladi. 
 

---

 
 
        Masalan, detallardagi yupqa 
devorlar, qovurg'alarni kesuvchi 
tekislik  bo'ylamasi  bo'yicha 
kesib  o'tsa,  u  shtrixlanmay 
ko'rsatiladi. 
Tekis 
sirtlardagi 
to'g'ri 
to'rtburchak 
va 
kvadrat 
shakllarni tasvirda ingichka tutash chiziq bilan diagonal o'tkazib ko'rsatiladi.