|
YOy markazlarini aniqlash.
Detallardagi yoylarning radiuslarini aniqlash uchun 20-
shaklda ko‘rsatilgan usuldan foydalaniladi. Detal 1 bir varaq qog‘oz 2 ga qo‘yiladi va
qalam bilan yoyining konturi ingichka qilib yurgizilib chiqiladi.(20-shakl, a). So‘ngra
yoyning markazi vatarlar yordami bilan aniqlanadi.
Buning uchun yoyning A, V va S nuqtalaridan ikkita vatar o‘tkaziladi (20-shakl,
v). Vatarlarning o‘rtalaridan tik chiziqlar o‘tkaziladi. Ikki tik chiziqning kesishgan O,
aylana yoyi markazi R esa bu yoyning radiusi bo‘ladi. Xuddi bu usul bilan detallardagi
turli egri chiziqli konturlarning qonuniyatini ( ellips, giperbola, parabola va
boshqalar)aniqlash mumkin.
20-shakl
Ayrim hollarda detallardagi yoylarning radiuslari yumshoq metall plastinkalar
yordami bilan aniqlanadi
33
21- shakl
Buning uchun yumshoq plastinka detalning o‘lchanishi zarur bo‘lgan joyiga
jipslashtiriladi, so‘ngra egriligi o‘zgartirilmasdan olinib, uning radiusi esa yuqorida
ko‘rsatilgan usul bilan aniqlanadi.
Rezbalarning o‘lchamlarini aniqlash.
Detallarda ishlangan rezbalarning uzunligi,
diametri va qadamlari aniqlanadi.
Rezbaning uzunligini aniqlash uchun masshtabli chizg‘ichdan foydalaniladi. (22-
shakl). Rezbaning sbegi, protochkasi va uchi ham uning uzunligiga kiradi. Detallarda
ishlangan trapetsiyasimon, tirak,shuningdek, to‘g‘ri burchakli rezbalarning o‘ramlari
profilida ularni bir-biridan ajratish qiyin emas.
22-shakl
34
Amaliyotda profili uchburchak shaklida ishlangan rebalar ko‘proq uchraydi. Profili
uchburchak bo‘lgan rezbalar ikki tipli: burchagi 60° bo‘lgan metrik va burchagi 55°
bo‘lgan dyumli rezbalar bo‘ladi. Bu rezbalarni bir-biridan maxsus asboblar bilan farq
qilish mumkin.
Rezbalarning qadamlari va burchaklarini aniqlash uchun rezbomerlar ishlatiladi.
Sanoatda rezbomerlar ikki tipli (metrik va dyumlirezbalar uchun) ishlab chiqariladi.
Metrik rezbomerlar korpusiga M60° belgi qo‘yiladi va har bir plastinkadarezba
qadami (masalan, 1; 1,25;1,5 va hokozo) millimetrlarda ko‘rsatiladi
23-shakl
SHuningdek,dyumli rezbalar korpusiga D55° belgi qo‘yiladi va har bir plastinkaga
bir dyumdagi rezba iplarinig soni ( masalan, 23, 24 va hokazo) ko‘rsatiladi
24-shakl
Rezbaning qadamini aniqlash uchun rezbomer plastinkasi 23-va 24-
shakllardako‘rsatilgandek rezba profiliga qo‘yiladi.Rezbomerning qaysi bir
plastinkadagi tishlari rezba profiliga mos kelsa uning bir dyumdagi o‘ramlar soni
aniqlanadi.
Rezbaning qadamini o‘lchash uchun rezbomerlar bo‘lmagan hollarda (o‘quv
amaliyotida) rezbaning qadami yoki bir dyumdagi o‘ramlar sonini quyidagicha aniqlash
mumkin. Buning uchun stolga bir varaq qog‘oz qo‘yib, detalning rezbali qismi qo‘l
35
bilan bosiladi va rezbaning qog‘ozda qoldirgan izlari olinadi(25-shakl, a).Rezbaning
qog‘ozda qoldirgan bu izlarining ma’lum soni, odatda,10 ta izlarining uzunligi
masshtabli chizg‘ichda o‘lchanadi (25-shakl, b va L masofa). So‘ngra, bu uzunlikdagi
qadamlar soni hisoblab chiqiladi. Ma’lumki,qadamlar soni har vaqt izlar sonidan bitta
kam bo‘ladi.
25-shakl
Rezbaning qadami p o‘lchangan uzunligi Lni qadamlar soni n ga bo‘lish bilan
aniqlanadi, ya’ni
Masalan, rezbadan olingan izlarning 10 tasining uzunligi 18 mm bo‘lsa, rezbaning
qadami 18÷9=2 mm ga tengbo‘ladi. Dyumli rezbalarda ham bir dyumdagi iplar soni shu
usul bilan aniqlanadi.
Bu rezbadan olingan izlarning uzunligi 30-40 mm dan kam bo‘lmasligi kerak.
CHunki dyumli rezbaning qadami bir dyumdagi o‘ramlar soni bilan aniqlanadi. SHuni
nazarda tutish kerakki, bu rezbada bir dyumga to‘g‘ri keladigan o‘ramlar soni, asosan,
butun sonlardan iborat bo‘ladi.
Detalning teshiklarida ishlangan ichki rezbalarning qadamlarini yuqoridagi usul
bilan aniqlash uchun metall yoki yog‘och sterjenga qog‘oz o‘ralib rezbaga bosiladi
uning izlari olinadi.
36
Detalda ishlangan tashqi va ichki rezbalarnining diametrlarini shtangensirkul bilan
o‘lchab aniqlash mumkin. (26-shakl,a va blar)
Detalning tashqarisida ishlangan rezbaning o‘lchabolingan tashqi diametri,
shuningdek, teshiklarda ishlangan ichki rezbalarning ichki diametrlari DSda keltirilgan
jadval bilan solishtiriladi. Masalan, o‘lchash natijasida rezbaning qadami 3 mm ga,
tashqi diametri 23,6 mm ga teng bo‘lsin. Bu o‘lchamlar DSda berilgan jadval bilan
solishtirish natijasida rezbaning o‘lchamlari M24×3 bo‘lishligi aniqlanadi.
26-shakl
37
ADABIYOTLAR
1.
A. Abdurahmonov “ CHizmachilikdan grafik ishlar tizimi” Toshkent 2005 y.
2.
Mirziyoev SH.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik -
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”.Toshkent,
“O‘zbekiston”. 2016 y.
3.
Mirziyoev SH.M. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – fan
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”. Toshkent, “O‘zbekiston”. 2016 y.
4.
YU.Qirg‘izboev, E.Sobitov va boshqalar “Mashinasozlik chizmachilik kursi”.
Toshkent – “O‘qituvchi” 1981 y.
5.
I.Rahmonov va boshqalar “CHizmachilik”, “Voris”nashriyoti, Toshkent 2016 y.
Kafedra tomonidan yaratilgan adabiyotlar
1.
Alijonov O.I., Xolmirzaev A.A. “Muxandislik grafikasi” Oliy texnika o‘quv
yurtlari uchun darslik. “Farg‘ona” nashriyoti 2006 y.
2.
Alijonov O.I., Xolmurzaev A.A. “CHizma geometriya” fanidan muammoli
ma’ruzalar matni. Farg‘ona, 2005 y.
3.
Xusanboev A.M. “Umumiy ko‘rinish chizmasini detallarga ajratib chizish”.
Farg‘ona, 1996 y.
38
Do'stlaringiz bilan baham: | 
