Chizma geometriya va muhandislik grafika

Diametrlarni o‘lchash
.Detallardagi ichki va tashqi diametrlarning o‘lchamlari 
masshtabli chizg‘ich, kronsirkul va nutromerlar yordami bilan o‘lchanadi. 
Teshik markazlari orasidagi masofani aniqlash
. Detallardagi teshiklarning 
joylanish xarakteriga qarab, ularning markazlari orasidagi masofa turlicha usul bilan 
aniqlanadi.

---

28 
14-shakl. 
1
.
Diametrlari teng bo‘lgan ikki teshik markazlari orasidagi masofani aniqlash
. Bu 
masofani aniqlash uchun masshtabli chizg‘ich, kronsirkul yoki nutromerdan 
foydalaniladi. 
Masshtabli chizg‘ich bilan bu masofa aniqlanganda detalga masshtabli chizg‘ich 
14-shaklda ko‘rsatilganidek qilib qo‘yiladi va teshik chekkalari orasidagi masofa 
o‘lchab olinadi. Bu masofa izlangan markazlar orasidagi masofaga teng ekanligi 
shakldan ko‘rinib turibdi.SHuningdek, maxsus nutromer bilan 15- shaklda 
ko‘rsatilganidek, ikki teshik chekkalari o‘lchab olinadi va masshtabli chizg‘ichda bu 
masofa o‘lchami aniqlanadi. 
15- shakl. 
Bu masofani kronsirkul va nutromerlar bilan bilan ham aniqlash mumkin. 16-
shaklda kronsirkul va nutromer bilan detaldan l
1
val
2
masofalar, shuningdek , diametr d 
o‘lchab olinadi. So‘ngra ikki teshik markazlari orasidagi masofa L quyidagicha 
aniqlanadi: 

---

29 
L=l
1
+d yoki L=l
2
-d 
Flanetsda joylashgan juft sonli teshiklar markazidan o‘tuvchi aylana diametri D 
ham shu usullar bilan aniqlanadi. 
16-shakl 
2.Diametrlari teng bo‘lmagan ikki teshik markazlari orasidagi masofani aniqlash.
Bu masofani masshtabli chizg‘ich va nutromer yordami bilan aniqlash mumkin. 
Masshtabli chizg‘ich bilan 17-shaklda ko‘rsatilganl
1
masofa, shuningdek, detaldagi 
d
1
va d
2
diametrlar o‘lchab olinadi. 

---

30 
17 - shakl 
Markazlar orasidagi lmasofa quydagicha aniqlanadi: 
 
Bu masofani nutromer bilan ham aniqlash mumkin. Buning uchun 17-shaklda 
ko‘rsatilgan l
1, 
l
2
yoki l
3
masofalarning biri o‘lchab olinadi va quydagicha aniqlanadi: 
1)
agar l
1
masofa o‘lchab olinsa 
 
2)
agar l
2
masofa o‘lchab olinsa 
 
3)
agar l
3
masofa o‘lchab olinsa 
 
bo‘ladi. 
Flanetsda toq sonli teshiklar markazidan o‘tuvchi aylana diametri ham shu usullar 
bilan aniqlanadi.18-shakldan ko‘rinib turibdiki, yuqoridaaniqlangan l masofa flanetsda 
toq sonli teshiklar markazidan o‘tuvchi aylananing radiusiga teng: bundan 2l=D degan 
xulosaga kelamiz. 

---

31 
18-shakl 
YUzadan teshik markazigacha bo‘lgan masofani aniqlash.
Bu masofani masshtabli 
chizg‘ich va kronsirkul yordami bilan aniqlash mumkin.
Buning uchun masshtabli chizg‘ich bilan 15-shaklda ko‘rsatilgan a va b masofalar 
o‘lchab olinadi.So‘ngra flanets diametri D masshtabli chizg‘ich yoki kronsirkul bilan 
o‘lchab olinadi. YUzadan teshik markazigacha bo‘lgan masofa h quyidagicha 
aniqlanadi. 
yoki 
Troynikdagi l masofani ham shu usul bilan aniqlash mumkin. Buning uchun 
troynikning bo‘rtib chiqib turgan qismi stolga yotqizilishi kerak.
YUmaloqlash radiuslarini aniqlash.
Detallarning do‘ng va botiq qismlarini 
yumaloqlash radiuslarini aniqlash uchun radiusli shablonlar ishlatiladi. (19-shakl) 
Radiusli shablonlar turli radiusli plastinkalar to‘plamidan iborat bo‘lib, metall 
korpusga joylashtirilgan. Korpusning bir tomonidan detallarga do‘ng yumaloqlash 
radiuslarini, ikkinchi tomonida esa botiq yumaloqlash radiuslarini aniqlash uchun turli 
radiusdagi plastinkalar joylashtirilgan. Har bir plastinkaga o‘lchash radiusi 
yozibqo‘yilgan.
Detalning yumaloqlash radiusini aniqlash uchun plastinkalardan to‘g‘ri kelgani 
tanlab olinadi va plastinkada yozilgan yozuv bo‘yicha uning radiusi aniqlanadi. Radiusli 
shablonlar 1 mm dan 25 mm gacha bo‘lgan yumaloqlash radiuslarini o‘lchash imkonini 
beradigan qilib ishlab chiqariladi. 

---

32 
19-shakl