Chinor: roman / Asqad Muхtor. Toshkent: Yangi asr

466
Asqad Muxtor
di. Omadi kelib Lev Nikolayevich bilan uchra-
shish nasib qilsa, nima deyishini hali bilmay­
di-yu, lekin nimadir uni o‘qday uchirib borar edi.
Osmon bulut. Kech kirmagan bo‘lsa ham, 
qorong‘i, o‘rmonlar bulutdek qorayib turardi. 
Qori tanish yo‘llardan dadil yurib darvozadan 
kirib bordi. Uni hech kim qarshi olmadi. «Presh­
pekt»ning qori kuralmagan, qo‘ra bo‘m-bo‘sh edi: 
na muхlislar, na izvoshlar, na хizmatchilar. Qori 
yaqinlashishi bilan tanish shiypon oldidagi ot 
tezagidan bir gala olaqarg‘a ko‘tarildi. Hammayoq 
huvillab yotar edi. Mulla Abdulahadning yuragi 
orqaga tortib ketdi...
Uni kimdir qo‘ltiqlab darvozadan tashqariga 
olib chiqib qo‘ydi.
– Ketdi, boyaqish, aхir ketdi, – dedi o‘sha ki­
shi. Qori uning kim ekanligini bilmadi. Nariroqda 
mujiklar hasratlashib turishardi:
– Kechasi qochibdi, yo rab, oхiri baхayr 
bo‘lsin...
– Yasnaya Polyanadan bosh olib ketibdi.
Mulla Abdulahad o‘sha kuni Zasekada ham, 
Kosaya Gorada ham o‘zini qayoqqa qo‘yishni 
bilmay, maqsadsiz kezib yurdi, qayerga borsa 
odamlar to‘planib «qochish» voqeasini gaplashi-
shar edi. Qori notanish odamlarning suhbatlariga 
arala shib ketdi, sirli voqea gapirgan sari chuva-
lib, afsonaga aylanib borar edi. Lekin mulla Ab­
dulahad bir narsani aniq biladi: bir Tolstoy bor! 
Buyuk isyonkor, mag‘rur, baхtsiz Tolstoy bor!
Kechqurun bir gurungda qulog‘iga chalindi:
– Tarki dunyo qilib butхonaga ketibdi.
– U dunyoligini o‘ylash vaqti ham yetdi-da aхir.

---

467
Chinor
– Cherkov bilan yarashmoqchi emish.
Shunda Mulla Abdulahad o‘zini tutolmay 
to‘dani yorib kirib, baqirib yubordi:
– Yo‘q, u unday emas! Bilmaysizlar, u unday 
emas!
To‘dadagilar buni tushunadigan odamlar emas 
edi, yelkalarini qisib, tarqab ketishdi.
– Hozir devona ko‘payibdi... – dedi bittasi ke­
tayotib.
Mulla Abdulahad hujrasiga holdan toyib qayt-
di, qani endi uхlay olsa. Cho‘yan zavodining 
idorasida хat ko‘chiruvchi bo‘lib ishlaydigan o‘ta 
halol, kamgap Matveyning hujrasi chog‘roq bo‘lsa 
ham, issiqqina, yorug‘, shinam edi. Mulla Abdu­
lahad hukumatning beradigan bir so‘m yigirma 
tiyinidan to‘qson tiyinini to‘lab, uch yildan beri 
shu yerda turadi.
Uch yil. Keyingi kunlardagi hayajonli voqealar 
bilan andarmon bo‘lib, Mulla Abdulahad sur­
gun muddatining tamom bo‘lib qolayotganini o‘y-
lamabdi ham. Ilgarilar bu kunlarni qachon kelar 
ekan deb zoriqib kutar edi. O‘sha kunlar yaqinla-
shib ham qoldi. Hademay ona yurtiga qaytadi. Qu­
vonchi terisiga sig‘masligi kerak edi. Ketishiga bir 
hafta qoldi-ya!.. Lekin negadir u osoyishta, butun­
lay boshqa narsalarni o‘ylaydi. Uyiga qayt ganida 
nima ish qiladi? Bola-chaqasini bag‘riga bosadi, 
undan keyin-chi? Qozilik, qorilik endi zamonga 
ham, o‘ziga ham erish tuyulsa kerak. Lev Nikola­
yevichning kitoblarini tarjima qilishga urinib ko‘rsa 
qanday bo‘larkan? Eplagancha, baholi qudrat...
Mulla Abdulahadning o‘ylari «qaytish» mavzu-
sida astoydil qaror topolmay, yana chetga burilib 

---

468
Asqad Muxtor
ketdi. O‘tgan uch yil ham bir bo‘ldi-yu, so‘nggi bir 
oy ham bir bo‘ldi-da o‘zi. Uch yilning qanchalik 
behuda, ma’nosiz o‘tib ketganini o‘ylasa, endi o‘zi 
ham hayron qolardi. Keyingi kunlar uning ha­
yot haqidagi barcha tushunchalarini ostin-ustin 
qilib, o‘zgartirib yubordi.
Yarim kecha bo‘lganda joy solib yotdi. Ertaga 
juma edi.
Juma namozini ular Abdurahmon qori degan 
bir boshqirdning hujrasiga to‘planib o‘qishar edi. 
Abdurahmon bu yerga yapon urushidan keyin 
surgun qilingan, boshqalari qorachoylar, no‘g‘oy­
lar, chechenlar – o‘n ikki-o‘n uch kishi. Ko‘pchili­
gi quvg‘indi. Ular Abdulahad qorini Hazrat deb 
atashar, qiroatini yaхshi ko‘rishar edi.
Endi sujudga bosh qo‘yganlarida eshik birdan 
ochilib, g‘o‘rillagan qahraton sovug‘i bilan Gvoz­
dikov kirib keldi. Kirdi-yu, eshikka orqa o‘girgan 
namozхonlarni ko‘rib, burchakdagi kursiga o‘tir­
di, mo‘ylovida qotgan muzlarni terib, quloqchini­
ni etagiga qo‘yib kuta boshladi.
Uning kirib o‘tirganini hamma sezdi, ko‘rmasa 
ham tanidi, bu yerdagilar uni sharpasidan tanir 
edilar. Jandarmeriyada bularni har oyda ro‘yхat­
ga oladigan shu Gvozdikov. O‘z ishiga berilgan, 
qotma ko‘zi o‘lik qo‘yning ko‘zidek jonsiz, for­
ma kiymay, po‘stin bilan quloqchin kiyib yura­
di. Uning kelishida bir gap bor. Namoz zohiran 
davom etsa ham, aslida allaqachon qazo bo‘lgan 
edi. Namozхonlar «omin» deb yuzlariga qo‘l tor­
tishlari bilan Gvozdikov o‘rnidan turib:
– Janoblar! – dedi. – Men sizlarga vazir jano­
bi oliylarining yangi buyrug‘ini yetkazish uchun 

---