Буюк Дедактика

Кейинги бобларнинг тартиби. 15. Ниҳоят, табиатдан ўрнак олган ҳолда қуйидагиларнинг асосларини текширишга киришамиз: Ҳамма зарур нарсаларни ўрганиш учун умрни узайтириш.
Тезроқ ўрганиш учун ўқув материалини қискартириш.
Ўқитишнинг самарали бўлиши учун қулай имкониятлардан фойдаланиш.
Осон ўзлаштириш учун ақлий қобилиятларни ўстириш.
Пухта (асосли) ўрганиш учун фикрни ўткирлаштириш.
Бўларнинг хар қайсисини алоҳида бобларда баён этамиз, лекин ўқув материалини қисқартириш масаласини охирги ўринга колдирамиз.


XV БОБ
УМРНИ УЗАЙТИРИШ АСОСЛАРИ


Инсонга етарли даражада узоқ умр берилади. 1.Умрнинг қисқалиги масаласига келсак, АРИСТОТЕЛ билан Гиппократ инсоннинг умри қисқалигидан нолийдилар, буғиларга, қарға ва бошқа ҳайвонларга жуда ўзоқ умр бериб, шундай буюк мақсадлар учун яратилган инсонга жуда қиска умр бергани учун табиатдан ўпкаланадилар.
Лекин бунга Сенека жуда тўғри жавоб қайтарган: «Бизга умр қиска берилган эмас, балки уни ўзимиз қисқартирганмиз; умр озлик қилмайди, балки ўзимиз ундан фойдаланишни билмаймиз. Агар умрдан тўғри фойдалансак у кисқалик қилмайди» шунингдек: «Агар умрнинг ҳаммасидан тўғри фойдалана билсак буюк ишларни қилиб улгуришимиз учун у бемалол етади» («О краткости жизни», 1 ва 2- боблар).
Лекин, умрни ўзимиз қисқартирамиз. Агар бу гап тўғри бўлса (бу жуда тўғри албатта) ҳатто энг мухим ишларни бажариш. учун ҳам умр камлик килаётганига ўзимиз айбдормиз, хақиқатан ҳам ўзимиз умр эговимиз, чунки уни оз-оз ишдан чиқараверишимиз оқибатида умр муддатидан олдин адо бўлади, умрнинг қолган қисми хам кераксиз нарсаларга сарфланади.
Мадорсизланиб қолишимизга ҳам сабаб ўзимиз. 3. Машҳур ёзувчи Ипполит Гравино жуда тўғри айтганидек нормал тўғилган бола, хатто у нимжон бўлса ҳам, бемалол олтмиш йил яшай олади, бақувватроқ туғилган бола 120 йил яшаши мумкин, бу фикрнинг тўғрилигини у исботлаб ҳам берган. Баъзилар бу муддатдан олдин вафот этаётган экан (ваҳоланки жуда кўп кишилар гўдаклик ёшлик ва етуклик даврида оламдан ўтади), бунинг учун одамлар айбдор, чунки эътиборсизлик ва озиқ-овқатларни керагидан ортиқча истеъмол қилиш оқибатида киши ўз саломатлигини йўқотиб қўяди, ҳам насли ожиз бўлиб қолади ва умр қисқаради.