Буюк Дедактика

2. Худоларни ҳамма туғма суратта иззат қилади. 19. Маъжусийлар ҳатто худо сўзини айтишга
ўргатилмаган бўлсалар ҳам, фақат табиат таъсирида улар худо бор деган фикрга келганлар,
бутларга сажда қилиб, худоларини жуда иззат ҳурмат қилганлар (қайси худони ва қандай қилиб иззат қилишни билмасалар ҳам). Аристотель бундай деган эди: «ҳамма одамлар ҳам худо борлигини билади, ҳар ким ҳам бирор илоҳий нарсага эътиқод қилади» («О небе», кн. I, гл. 3). А. С е н е к а айтганидек: «худоларни иззат қилиш — аввало, уларга ишониш (эътиқот қилиш), қудратига ва шафқатига тан бериш демакдир, чунки усиз ҳеч нарса содир бўлмайди; худо оламни, коинотни яратган ва уни бошқаради, одамларга ғамхўрлик қилади» (Пись­мо, 96). Ҳаворийлар хақидаги китобда («Апостол»да) айтилган хикматли сўз ҳам шунга жуда ўхшайди: «Худой-таоллонинг даргоҳидан баҳраманд бўламан деган киши, худо борлигини тан олиб, уни излаганни худо ҳам тақдирлашига инонмоғи лозим» (Евр,Х1,6).
3. Энг юксак бахтга, яъни худога интилиш. 20. Платон (Афлотуб) бундай деган эди: «Худо энг юксак эзгуликдир, у ҳар қанақа субстанция ва табиатдан юқори туради; ҳамма нарса унга қараб интилади» (Платон, в пись­ме). Цицерон ҳам «тақводорликка ўргатадиган биринчи муаллим—худодир» (I. Кн, «О природе боғов»), дейиш би­лан юқоридаги фикрни тасдиқлайди. Шунинг учун хам, Лактанций ибораси билан айтганда, биз инсонни яратган худога, тоат-ибодат қилиш учун туғилганмиз, худони таниб олишимиз, унга эргашишимиз лозим (Кн. 4, гл. 28). Тақводорлик бизни худога яқинлаштиради (бунинг учун худодан миннатдор бўлишимиз керак дни яъни ге!1§ю) деган сўз ҳам шундан олинган.
Инсоннинг гуноҳкорлиги туфайли худога интилиш хислати мутлоқо йўқолиб кетмайди. 21. Шуни тан олмоқ керакки, худога, яъни энг юксак бахтга қараб табиий интилиш гунохкорлик туфайли камайди, инсон хато йўлга кириб кетди ва у ўз холига қуйилса, ҳеч қачон туғри йўлга қайтиб келаолмайди. Лекин худо­нинг меҳри шафқати ва сўзи кимнинг қалбини қайта ёритса, унда худога интилиш янада кучаяди. Давид (Довуд алайҳиссалом) худой-таоллога хитоб қилиб: «Самода менинг сендан бошқа кимим бор! Ерда хам фикру ёдимда ўзингсан. Танам ва юрагим дармонсизлашади. Худо—юрагимнинг таянчи, тақдири азалимдир» (Псал. I, XXII, 25, 26), деган эди.