Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi

Iqlim 
Agrotexnika 

---

14 
donida esa 7 % ga (71 dan 78 % gacha) farq qiladi. SHuning uchun ham 
donning texnologik potentsiali bir xil emas. Bug’doy doni uchun 
endospermni kraxmalli qismining miqdori o`rtacha 82,5 % ni, aleyron qavati 
8 %, qobiqlari 7 %, murtak 2,5 % ni tashkil qiladi deb qabul qilish mumkin. 
Arpa donini qobiqdorligi 8...15 % gacha, suliniki 20...40 % gacha, 
sholiniki 14...35 % gacha, tariqniki 16...22 % gacha, grechixaniqi 17...25 % 
gacha o`zgarib turadi. 
Endosperm miqdoriga donning yirikligi katta ta`sir ko`rsatadi. 2a-28x20 
elagining qoldig’i bo`lgan yirik fraktsiya bug’doy doni uchun endosperm 
83...85 % ga teng, 2a-20x20 elagining elanmasi va 2a-18x20 elagining 
qoldig’i bo`lgan mayda fraktsiya uchun endosperm miqdori 78...80 % gacha 
kamayadi. 
SHoli, suli va boshqa ekin donlarining yirikligi kamayishi bilan donning 
qobiqdorligi oshadi. 
Anatomik qismi bo`yicha don uchga bo`linadi: endosperm, murtak va 
ularni urab turgan qobiqlar - donni himoyalovchi qavat. Har bir qism 
murakkab tuzilish va tarkibga ega. Boshoqli donlar, ya`ni bug’doy, arpa, 
javdar, tritikale, suli donlarining ichki qismida jo`yakchasi bo`lib, maxsus 
burma shaklda endosperm ichiga kirgan. 
Navli un va yorma ishlab chiqarishda donning tashqi qavatlari 
qo`shimcha mahsulot - kepak (qipiq), ozuqa uni (muchka) ko`rinishida ajratib 
olinishi, donning endospermi esa tayyor mahsulotga aylantirilishi lozim. 
Donning anatomik qismlarini bunday alohida mahsulotlarga ajratish 
murakkab muhandislik vazifasi bo`lib hisoblanadi. Navli un tortishda olingan 
mahsulotlarning yanchish va navlab elanishi ko`p bosqichli jarayonda 
o`tkaziladi; bunda mayda yanchilgan endosperm unga, qobiqlar aleyron qavat 
bilan birgalikda yirik mahsulot sifatida - kepakka; murtak esa alohida 
mahsulot sifatida ajratib olinishi maqsadga muvofiq. 
Yorma ishlab chiqarishda yormabop ekinlar boshlanishida qobig’idan 
ajratiladi. Hosil bo`lgan mahsulotlar tarkibidan toza mag’iz ajratib olinadi. 
Mag’izda qolgan aleyron qavatni va boshqa qobiqlarni olib tashlash uchun u 
qayroqlanadi. 
Dondan oddiy un tortishda va omuxta em ishlab chiqarishda don alohida 
mahsulotlarga ajratilmasdan butunligicha yanchiladi.