Buxoro davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakulteti iqtisodiy ta

I bob. Mehmonxona zanjirlari.

1.1. Mexmonxona zanjirlarining tuzilishi.

Rivojlangan davlatlarning turli sohalardagi rivojlanishi va yashash sharoitining yaxshilanishi natijasida ishbilarmon insonlarning va turistlarning duyoning turli joylariga siljishiga olib keldi.

Mehmonxona indutriyasini rivojlantirish uchun quyidagi ishlar qilingan: Mehmonxonalarni yangilash uchun juda katta investitsiyalar yo’naltirilgan, yangi qurilishlar qurilgan, so’nggi zamonaviy texnologiyalar kiritilgan, yangi xizmatlar ishlab chiqilgan.

Mexmonnavozlik industriyasining rivojlanishiga mehmonxona zanjirlari katta ta’sir ko’rsatadi. Ular dunyo turizm bozoriga yuqori standartli xizmatlarini olib kirishadi, shu bilan birga turistlarga xizmat ko’rsatishni ta’minlaydi.

Mehmonxona zanjirlari ishlab chiqarish darajasining ko’tarilishiga va turistlarga xizmatning yaxshilanishiga olib keladi. Mehmonxona zanjirlarida yaratilgan dizayn, xizmat va boshqalar bo’yicha aniq ko’rinishni boshqa davlatlarda uchratgan turistlar, shu zanjirning boshqa davlatdagi mehmonxonalarida uchratib, shu o’xshash qulayliklarda o’zlarini uydagidek his etadilar.

1950 - yillardan boshlab dunyo mehmonxona industriyasida mehmonxonalar ishini tashkil etishning xilma – xil modellari o’rnatildi.

Birinchi model – Rits modeli bo’lib, Shveysariyalik Sezar Ritz nomi bilan bog’liq. Ko’pgina obro’li mehmonxonalar “Ritz” nomi bilan mashhur. Misol, Parijda joylashgan “Ritz” mehmonxonasi.Bunday nomlashning asosiy sabablari nufuz va aristrokratizmdir. Hozirgi vaqtda bunday nomlash tanazzulga uchragan.

Ikkinchi model amerikalik tadbirkor Kemansi Uilson (“Holiday Inn”) nomi bilan bog’liq. Bu model o’zining yetarlicha yuqori standartli xizmatlari va mijozlarning takliflarini qondirishlarining katta egiluvchanligi bilan ajralib turadi.

Bu model bilan tashkil etilgan mehmonxona zanjirlariga quyidagi asosiy talablar qo’yiladi:

• Bir xil stil (arxitektura, interyer);

  
  

• Belgilarning va tashqi axborotning bir xilligi;

  
  

• Mehmonlarni kutish xonasining kengligi va funksionalligi;

  
  

• Mijozlarni registratsiyalashning tezligi;

  
  

• Doimgi mijozlar uchun mo’ljallangan xonalar;

  
  

• Ertalabki nonushta “shved stoli” asosida;

  
  

• Konferensiya xonasining mavjudligi;

  
  

• Egiluvchan tariflar sistemasi;

  
  

• Boshqaruv, marketing va kommunikatsiya xizmatining birligi.

  
  

Dunyodagi mehmonxona zanjirlarining boshqaruvi ostidagi mehmoxona xonalarining 50% ikkinchi model asosida yuritiladi.

Uchinchi model –“mustaqil” mehmonxona zanjirlari (Misol, “Best Western”). Bu modelga asosan mehmoxonalarning dizayni, xizmatlari, joylashgan joyi, katta kichikligining turlichaligidan qat’iy nazar bir xil brend ostida birlashadilar. Zanjirning a’zolari – mehmoxonalar yagona fondga vznos to’laydilar. Shu mehmonxona zanjirlarining barcha xarajatlari ya’ni qo’shma reklamalar va marketing tadqiqotlariga ketadigan xarajatlar shu yagona fonddan foydalaniladi. Shu bilan birga mehmonxonalar o’zlarining moliyaviy-iqtisodiy va boshqaruv tizimining mustaqilligi saqlanadi. Shuningdek ikkinchi modelning uchinchi model bilan birligiga misol keltirish mumkin: “Akkor” mehmonxona zanjiri. Yevropadagi eng katta mehmonxona zanjiri. Bu mehmonxona zanjiri turli darajadagi mehmonxonalarni taklif etadi. Bozorda esa nufuzli nomlar bilan chiqadi. “Pulman”, ”Sofitel”, ”Novhotel” – bu yuqori darajadagi mehmonxona brendlari hisoblanadi. “Altea-Merkur” – bu esa o’rta darajadagi mehmonxona brendi hisoblanadi.

Mehmonxona – mehmonxona zanjiriga kirgandan so’ng uning shaxsiy mulkiga aylanishi shart emas. Bu holda franshiza yaratuvchilari va mehmonxona zanjiriga kiruvchi orasida shartnoma tuziladi. Shartnomaga asosan mehmonxona – mehmonxona zanjirining filiali hisoblanadi. Mehmonxona – o’z faoliyatini yuritishi uchun mehmonxona zanjirining belgilaridan, texnik va savdo sotiq axborotlaridan, band qilish sistemasi axborotlaridan, texnik yordamidan, xodimlarini o’qitish huquqidan foydalanadi. Franshiza korxonasi shartnomada shu ma’lumotlarni kiritadi.

Quyidagijadvalda bir necha mehmonxona zanjirlarining Rossiyadagi mehmonxonalari keltirilgan:

Yuqoridagi jadvalda Rossiyada mehmonxona zanjirlarining bir necha yillar oldin ish boshlashgani ma’lum. Bundan ko’rinib turadiki Rossiya turizmi MDHning ba’zi bir mamlakatlaridan yaxshiroq rivojlangandir. Shaharlariga e’tibor bersak asosan poytaxtda, yaxshi rivojlangan Yevropa qismida joylashgan Sankt – Peterburg shahri va albatta Sochi (o’zining tabiati, tog’lari, ekoturizm va qishki turizmi bilan mashhur) da bor. Albatta mehmonxona zanjirlari o’zlari uchun kerakli, yaxshi foyda oladigan joylardan qidirishadi. Bu shaharlardan ko’ra bizning O’zbekistonning shaharlari bir necha baravar ko’p potensialga egadir. Lekin infratuzilmaning yetarli darajada rivojlanmaganligi tufayli, shunday foydalardan quruq qolyapmiz.

Mehmonxonalar mustaqil bo’lishi yoki mehmonxona zanjirlariga kirishi mumkin.

Mehmonxona zanjiriga qo’shilishni niyat qilgan mehmonxona rahbari, o’sha mehmonxona zanjirning muayyan shart-sharoitga rozi bo’lishiga to’g’ri keladi.

Mehmonxona zanjiriga qo’shilishning turli usullari mavjud:

• Mehmonxona kompaniyasining mehmonxonalarni sotib olishi;

  
  

• Mehmonxona zanjiri bilan franchayzingli shartnoma tuzish;

  
  

• Boshqarish uchun shartnoma tuzish.

  
  

Franchayzingli mehmonxona avtomatik holatda mehmonxona zanjiriga kiradi lekin, mehmonxona zanjiriga kiruvchi mehmonxona har doim ham franchayzingli bo’lmaydi.

Mehmonxona zanjiri – mehmonxona biznesida yangi ko’rinish hisoblanmaydi. Yagona markazdan boshqariladigan mehmonxonalar yarim asrdan ko’proq oldin paydo bo’lgan. Lekin bu boshqarish keng ommaviylashmadi. Ikkinchi jahon urushi oxirida mehmonxona zanjiriga kiruvchi mehmonxonalar ko’payishni boshladi. Urushning tugaganidan so’ng esa bozorda mehmonxona zanjirlari ko’rinishlari boshlandi. “Hilton”, “Statler” va “Sheraton” mehmonxona zanjirlari birinchi mehmonxona zanjirlari markalari hisoblanib, bu mehmonxona zanjirlari tez sur’at bilan o’sdi. “Statler” konservativ kompaniyasi har doim o’zining mehmonxonalarini Los Anjelesda va Vashingtonda, keyinchalik esa Dallas va Stratfordda qurdi. Bu kompaniyaga teskari bo’lgan “Hilton” va “Sheraton” mehmonxona zanjirlari esa tez o’sishni kafolatlaydigan yo’lni tanlashdi ya’ni bor bo’lgan mehmonxonalarni sotib olishni boshlashdi. Ikkita kompaniya shunday tez va ko’p ko’chmas mulkning sotib va sotib olishi natijasida, ko’p masshtabli savdo-sotiqniqondirish maqsadida maxsus kartochkalar kiritishga to’g’ri keldi. Bu ikki kompaniyaning barcha xarajatlari oqlanganmi yo’qligi hech qanday mazmunmunga ega bo’lmay qoldi. Chunki ikkita kompaniya ham o’zining birinchi darajali boshqara olish qobiliyatini ko’rsata oldi.

Hozirgi kunda mehmonxona zanjirlari mustaqil mehmonxonalardan bir necha barobar hajmda foyda olayotganini bilish qiyin emas. 1980 yili AQSHning 62% xonalar fondi birlashganini bilish mumkin. 10 yildan so’ng esa bu ko’rsatkich 75%ga ko’tarildi, 2000 yilda bu ko’rsatkich 90%ga ko’tarildi.

Bu tez o’sishning sababi nimada bo’lishi mumkin? Bu savolga eng qisqa javob – samaradorlikdir. Mustaqil mehmonxona bozorda qattiq raqobatga duch keladi. Ularda odatda samarador siyosatli mehmonxona zanjirlariga qarshi uchta alternativ yo’l bo’ladi. Birinchidan, mustaqil mehmonxonalar o’zining ko’rsatadigan xizmatlariga narxni tushurishi mumkin. Bu usul juda mashhur, lekin shu bilan birga juda ham xavfli. Ikkinchidan, Agar mustaqil mehmonxonaga investitsiya kiritilsa, ular investitsiyani modernizatsiya, yangilikka va taraqqiyotga yo’naltirishi mumkin. Bu usul yetarlicha oqilona usul hsoblanib, ko’pgina mustaqil mehmonxonalar shu usulni qo’llashadi. Nihoyat uchinchi usul, biror – bir mehmonxonani sotish orqali foyda olish ya’ni sotilgan mehmonxona puli orqali boshqa obyektlarni rivojlantirish. Lekin bu usul shunday vaqtda ijobiy usul beradiki, qachonki biror – bir mehmonxona zanjiri boshqaruvchisi biror hududning bozoriga kirishni reja qilayotgan bo’lsa, yangi mehmonxona qurish emas balki, bor bo’lgan mehmonxonadan foydalanish maqsadi bo’lsa.