Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

12.5-rasm
Bu holda polzunning tekis yuzasi bir tekis yeyiladi (₁). Yo’naltiruvchi chetlaridan (a, l nuqtalaridan) yeyilish (δ₂) nolga teng, cd qismda eng ko‘p yeyiladi. Juftlik elementlarining yeyilish epyurasi 3-rasmda keltirilgan. P=const bo‘lganda bunda S-ishqalanish yo‘li: a, l nuqtalarda S=0, v δ₂=RPS V_sirdt=RPS nuqtalarda S=2v₁/2=l₁ d,c nuqtalarda S=2l, (yeyilish eng ko‘p bo‘ladi).
Agar F_N kuch pozunning o‘rtasiga qo‘yilmagan bo‘lsa, bosim polzunning uzunligi bo‘yicha chiziqli qonuniga asosan taqsimlangan deb hisoblash kerak. Agar polzun silindrsimon (porshen) bo‘lsa, u holda P bosim ikki yo‘nalishda, ya’ni uning o‘qi bo‘ylab va porshen o‘qiga perpendikulyar kesim bo‘yicha taqsimlangan deb hisoblash lozim.
Oliy juftlik. Juftlikning ishlash sharoiti juftlik elementlari (10.7-rasm) N₁ va N₂ o‘qlari o‘zaro parallel joylashgan R₁ va R₂ radiusli qavariq silindr tarzida yasalgan: uzatiladigan F_N (H/m) normal nisbiy yuk bir tekis taqsimlanadi.

12.6-rasm
Bu yerda avvalo yuzalarning urinish yuzini va bosimning urinish yuzi bo‘yicha taqsimlanishini aniqlash lozim. Umumiy holda oliy juftlikda dastlabki urinish chiziq yoki nuqta bo‘yicha bo‘lib, so‘ngra yuklana borish natijasida urinish izi ellips shaklini egallaydi, favqulodda hollarda bu shakl doira yoki to‘rtburchak ko‘rinishini olishi ham mumkin.
Ko’rilayotgan holda yuklanishdan keyin urinish izi to’rtburchak ko‘rinishida bo‘ladi, ushbu to‘rtburchak enining yarmi quyidagiga teng:

bunda: R=R₁R₂/(R₁+R₂) – keltirilgan egrilik radiusi,
Q_Σ - bo‘g‘inlar Q₁ va Q₂ materialning elastiklik doimiysi.
Umumiy holda oliy juftlikning urinuvchi yuzalari nisbiy harakatda sirpanib yumalaydilar, shuning uchun qurilayotgan 0 nuqta atrofidagi urinish izi tekshirilayotgan sirt bo‘ylab t_k vaqt ichida surilib o‘tadi, vaqt bir ish siklik davomida AB qismning ilashish uchun ketgan vaqt sifatida aniqlanadi.(4-rasm).Butun 2 ning 0 nuqtasidan s masofachilik ilgarilovchi A nuqta ilashgan paytda tekshirilayotgan 0 nuqtadagi bosim eng kam: R=R_min= 0 bo‘ladi,so‘ngra u : R=R_max ga qadar osha boradi, tekshirilayotgan nuqtadan s masofachalik orqadagi B nuqta ilashgan paytda esa bosim yana nolga qadar pasayadi. Shu sababli ish sikli davomidagi 0 nuqtadan yeyilishni R o‘rtacha bosimga, V_sir sirpalanish tezligiga va sirtning AB qismning t_k ilashish vaqtiga ko‘ra ushbu formula yordamida taqriban aniqlash mumkin:
δ _u=RL_o’rt Vsir t_k
Ish sikllari davomidagi yeyilish esa (12.5) formuladan aniqlanadi.