Buxoro davlat universiteti a. N. Murtazoyev texnik mexanika

Ishqalanishni hisobga olgan holda kinematik juftliklardagi kuchlar ta’sirini hisoblash.
Ishqalanish ta’sir etuvchi kuchlarning kattaligi hamda yo’nalishini o’zgartirib yuboradi. Sirpanib ishqalanish mavjud bo’lgan ikkita urinuvchi jismlarning o’zaro ta’sir kuchi ularning yuzalariga tushirilgan normaldan ishqalanish burchagiga og’adi. Ishqalanish burchagi tangensial sirpanib ishqalanish koeffisentiga teng.
(12.3)
Juftlikdagi kuchlar ta’siri ishqalanish hisobga olgan holda o’rganamiz. Ilgarilanma juftlikda bo’g’in ikkidan birga qo’yilgan bo’ladi va bo’g’inning bo’g’in ikkiga nisbatan harakatdagi tezlik vektori v₁₂ bilan 90⁰ + o’tmas burchak hosil qiladi.
Ko’rinib turibdiki ishqalanish kuchi urinma tezligiga qarama-qarshi ishqalanishning tormozlovchi ta’siri mana shunday namoyon bo’ladi. Bu yyerda aytilganlar bo’g’in bir tomondan bo’g’in ikkiga qo’yilgan F₂₁ kuchga ham taalluqlidir. Chunki Nyutonning uchinchi qonuniga ko’ra:
(12.4)
F₁₂ kuchning moduli va uning qo’yilish nuqtasining koordinatali в₁ Д noma’lum bo’lib kuchga hisoblanish jarayonida aniqlanadi. (12.2-rasm)
Aylanma juftlikda.

Aylanma juftlikda F_n =F_u o’zaro ta’sir kuchlari ham n-n normaldan og’adi. Shu sababli ular sharnir markazida yotuvchi aylanaga urinma bo’lib o’tadi. Ushbu aylanma bilan chegaralangan doira ishqalanish doirasi deyiladi. Uning radiusi
(12.5)
F_u –ishqalanish burchagi odatda 6-τ dan oshmaydi. Shu sababli shuning uchun taqriban
(12.6)
deb olish mumkin.
Kuchning ta’sirini sharnir markaziga qo’yilgan va F₁₂ ga teng bo’lgan F₁₂ kuch hamda F́₁₂,F₁₂̋ kuchlar juftligining birgalikdagi ta’siri bilan almashtirish mumkin [F₁₂́,F₁₂̋] kuchlar juftligining ta’siri yo’nalishi bo’g’in 1 bo’g’in 2 ga nisbatan aylanadigan burchak tezligiga qarama-qarshidir.
Sharnirdagi ishqalanishning tormozlovchi ta’sirini ana shunday bilish mumkin.
(10.7)